Havyalar ve Lehim
Lehim deyip geçeriz ya, aslında elektronik ile ister hobi olarak ister profesyonelce uğraşın bu işin en önemli bölümü doğru şekilde lehim yapmaktır. Bu yazıda doğru lehimin nasıl yapılacağı anlatılıyor.
Okuyun belki de birşeyleri atlıyorsunuzdur.
Yeni başlayanlar için de oldukça öğretici bir yazı.
Elektronik cihazların yaptığı arızaların pek çoğu soğuk lehimden
kaynaklanır. Kullanma süreci içerisinde birleştirilen kısımların birbirleriyle
olan teması kaybolunca cihazın bir şekilde çalışmamaya başladığını
görürüz. Şayet arızaya sebep bir soğuk lehimse tam deyimiyle kök
sökmeye hazırlanmamız gerekecektir. Görünürde her şey normaldir.
Lehimler pırıl pırıldır. Ama işte bir yerden iletişim durmuştur. Hele bu
geçirgenlik zaman zaman oluyorsa durum tam anlamıyla bir vahşet
haline döner. Şansımız varsa printed bord'a tıklayarak,ufak darbeler
yaparak hatta bordu hafiften eğip bükerek soğuk lehim olan bölgeyi
belki lokalize edebiliriz. Yani lehimleme sırasında yapılan ihmaller
ileride başımıza büyük dertler açar.
Pekiyi acaba doğru dürüst lehim yapmayı biliyor muyuz?
Ne tür lehim ve ne tür bir havya kullanmalıyız?
İsterseniz önce havyalardan başlayalım.
Kabaca bir deyimle üç türlü havya sayabiliriz.
1-Herhangi bir şekilde ısıtılan tenekeci havyası
2-Elektrikle çalışan dirençli havyalar
3-Transformatörlü havyalar
4-Gazlı havyalar
Birinci gurubu hemen bir kenara bırakalım. Zira bu tip havyalar
isimlerinden de anlaşılacağı gibi ağır işlerde kullanılır. Örneğin
şase imalatı ve çok kalın iletkenlerin birleştirilmesi gibi. Genelde ikinci
grup havyaları kullanırız. Bu havyalar farklı güçlerde imal edilirler.
Elektronik montajlarda 15~40 Watt'lık bir havya yeterlidir. Tabii bu
değerlerin daha altında ve üstündeki güçlerde çalışan havyalar da
vardır ancak seçim sizin bilgi ve becerinize kalmıştır.
Yapacağınız montajın veya tamiratın can damarının havya olduğunu
düşünerek bu alete vereceğiniz paraya kıyın ve en iyisini alın.
"Yahu kıytırık bir havya ucu 3 milyon lira olur mu?" demeyin.
Uç var uçcuk var, uçtan uca fark var!!! Yeni aldığınız havyayı çalıştırın,
kızmasını bekleyin ve ucuna bolca lehim sürün. Sonra havyanın ucunda
eriyen lehimi bir bezle veya selülozik bir temizleme süngeri ile silin.
Bu işi bir iki kez yapın ve kullandığınız sürece havyanızın ucunun hep
temiz kalmasına özen gösterin.
Havyaların uçları da farklı profillerde yapılırlar. Eliptik, konik,
tornavida ucu… gibi. Yapılacak işe göre uç seçilmesi gerekir.
Örneğin bord üzerine takılmış bir entegrenin ayaklarını lehimleyeceksek
konik veya tornavida tipi bir uç uygun olacaktır. Entegrenin bacakları
birbirine yakın olduğundan farklı formda imal edilmiş bir uç ya iki
ayağı kısa devre eder veya kısa devre etmeyelim diye bizi bir hayli
zorlar. Kaliteli marka havyaların uçları bakır üzerine kaplanmış değişik
alaşımlı madenlerden yapılır. İyi bir havya ucu rezistanstan gelen ısıyı
ucun lehim yapacak bölgesine odaklamalıdır. Havya uzun zaman
çalışırsa hem aşırı ısı olur hem de havyanın ömrü kısalır. Bunun için
ısısı ayarlanabilen termostat kontrollü SOLDERING STATION denilen
kaliteli havyalar olduğu gibi kendimiz de bir basit düzenek yaparak
havyamızın devamlı ısınmasının önüne geçebiliriz.
Lehim denilen nesneye gelince: Bu nane kalay ve kurşun denilen
metallerin belli bir oranda karıştırılmasıyla elde edilir. Bu oran lehimin
erime derecesini ve kullanılacağı yeri belirler. Genelde elektronik
montaj işlerinde 60/40 kalay/kurşun alaşımında lehim kullanılır.
İşin hassasiyetine göre 0,75 mm'den 1,2 mm'ye değişen kalınlıkta
içine anti-korozif flux konulmuş lehim telleri kullanmaktayız.
Şu hususu önemle belirteyim: MECBUR KALMADIKÇA KATİYEN
LEHİM PASTASI KULLANMAYIN. Zaten kullandığınız lehim telinin
içinde yeterince lehim pastası (flux) var. Bu pasta denen nesneyi olur
olmaz kullanırsanız faydasından çok zararının olduğunu göreceksiniz.
Örneğin: Üzerinde display olan bir devrede istemediğiniz segmentlerin
yandığını görebilirsiniz, yüksek frekans bulunan devrelerde akla
hayale gelmeyecek abuklukların ortaya çıktığına şahit olabilirsiniz.
Böyle bir durumla karşılaşırsanız printed board'unuzun lehim tarafını
isopropil alkol veya karbon tetraklorür (Dikkat: Bu madde çok iyi
bir temizleyici olduğu gibi kanserojen bir sıvıdır. Çok çabuk buharlaşır.
İyi havalandırılmış bir yerde uygulayın ve buharını teneffüs etmeyin!)
ile ve eski bir diş fırçası yardımı ile iyice temizleyin arızanın giderildiğini
göreceksiniz.
Demek ki neymiş: Eski diş fırçalarını atmayacakmışız.
Lehim yaparken: Önce havyanın ucunu lehimi yapacağınız yere
değdirin, oranın iyice ısınmasını bekleyin ve lehimi havyanın ucuna
değil ısıttığınız yere değdirin. Lehimin orada iyice erimesini bekleyin.
Lehim homojen bir şekilde eridikten bir süre sonra havyayı geri çekin.
Yaptığınız lehim donuk olmamalı parlak olmalı ve bir mercimek tanesi
gibi lehimlenecek alanı kaplamalı. Lüzumundan fazla lehim kullanılmamalı.
UNUTMAYIN: LEHİMİ HAVYANIN UCUNA DEĞİL LEHİMLENECEK
YERE DEĞDİRİN . İddia ederim yüz kişiden doksanı lehimi havyanın
ucunda eritir.
Basit gibi görünmesine rağmen inanın lehim yapmak bir uzmanlık işidir.
Herkes lehim yaptığını zanneder, ancak yaptığı lehim değil bir metali
eriterek bir yerlere dökmektir.
Elimden geldiğince ve dilimin döndüğünce sizlere çok önemli olduğuna
inandığım bir konuda basit ama faydalı bilgi kırıntıları aktardığıma
inanıyorum. Bu yazımı okuduktan sonra tatbikatta hata yapıp yapmadığınızı
bir düşünün ve kendinizde bir hata tespit ettiyseniz düzeltmeye çalışın.
Hepinize sevgiler ve iyi LEHİMLEMELER!!!!!
