İki Telsizle Bir Röle (repeater) Nasıl Yapılır?
Gayet güzel yapılır! Kaçırmayın…. Çeviri: 73 Amateur Radio, Kasım 1987, Özel projeler (by KA3AAQ)
Acil durumlar için kolaylıkla bir röleniz olabilir. Bakın nasıl:
Amatör telsiz belgenizi aldıktan sonra, genellikle ilk satın alınan VHF veya
UHF el telsizleridir. Hemen ‘röleleri nereden açabiliyorum / tetikleyebiliyorum
acaba? ‘denir ve mandala (PTT) basılır. İşte o duyulan ‘hırş’ sesi
rölenin kuyruk gürültüsüdür.
Peki ‘Ben neden bir röle yapmayayım ve çok uzaklara kadar kendi rölemle
ulaşmayayım?’ dediğiniz oldu mu? Mesela şehir dışına gideceksiniz veya
acil bir durumda haberleşmeye katkıda bulunacaksınız. İşte size çok ucuza
yapabileceğiniz bir devre. Tabii ki iki adet telsize gerek duyacaksınız:
Burada anlatılan devreyi ben yıllar önce yaptım ve çok güzel çalıştığını
TA2EE ile kullanarak gördük. Ancak benim sistemimde bir VHF el cihazı
(Kenwood TH-25), bir mobil cihaz (Kenwood TR-7950), iki adet çatı
anteni (birisi 1/4 dalga ground plane, diğeri 12 eleman yatay yagi) vardı.
Özellikle farklı bantlarda (VHF/UHF) çalışan telsizlere bağlandığında
mükemmel sonuç verecektir. Tabii ki cihazların çıkış gücü birbirlerini
etkilemeyecek kadar düşük olmalı ve/veya antenleri birbirlerinden uzak
olmalı. Ayrıca şunu da hatırlatmak gerekir ki bu devre çok amaçlı ve
farklı girişleri olan telsizlerle (Kenwood, Yaesu) çalışabilmektedir;
ancak bu tip ayarları yapabilmek için devreyi çok iyi anlamak şart.
Çeviri başlıyor:
Devreyi nasıl yaparız:
Artık ucuz röle kontrol devrelerini birkaç saatte yapmak ve acil durumlar
için saklamak mümkün. Burada anlatılan devrenin ne mikroişlemcisi var
ne de diğer özellikleri, sadece sizi çabucak havaya çıkartmaya yarıyor.
Bu röle kontrol devresinin içinde (TOT:Time-out timer) Zaman Doldu Sayacı
ve (HOT: hold-over timer) Kuyruk zaman sayacı gibi basit devreler var.
Ayrıca vericiyi VOX (Voice Operated Transmission) (Ses ile vericiyi
tetikleme) opsiyonu da var. VOX kullanırken, alıcının ses katındaki veya
hoparlöründeki ses vericiyi çalıştırmaktadır. Telsizin içini açıp da ses
kesici devresini (COR) (Carrier operated relay, Taşıyıcı ile çalışan röleyi)
bulmak için uğraşmaya hiç gerek yok.
Devrenin kalbi iki adet 555 zaman tümdevresi, birisi HOT için ve diğeri
TOT için ve bir de CMOS 4001 (Dörtlü NOR kapısı) birçok fonksiyonu
gerçekleştirmek için kullanılıyor. 4001’in seçilmesinin sebebi dört adet
NOR kapısının olması; her kapının iki girişinin olması ve bir iki ayrı
durumu birbirine uydurarak röleyi çalıştırmasıdır. (Mesela COR ve
PL – yazının devamında açıklanıyor.)
Üzerine tıklayıp daha büyük şemayı görebilirsiniz.
Şimdi devre şemasını açıp takip edelim:
‘A’ NOR kapısının 12 ve 13 nolu uçlarının her ikisinin de mantıksal düşük
seviyede olması, 11 nolu ucun yüksek seviyede olmasını sağlar ve röleyi
çalıştırır. 13 nolu ucu COR girişi ve 12 nolu ucu VOX/PL/Burst girişi
olarak adlandıralım. Eğer COR girişi kullanılacaksa, DIP anahtar
1 (açık) OFF pozisyonuna getirilir ve eğer VOX/PL/Burst girişi
kullanılacaksa DIP anahtar 2 (açık) OFF pozisyonuna getirilir.
Bu girişlerden birisini kullanmayacaksanız, onun kendi DIP anahtarını
(kapalı) ON durumuna getirmeniz kapıyı düşük seviyeye getirecek,
aktive edecek ve böylece verici gönderme bilgisi diğer kapı girişini
etkileyecektir.
COR kapısı, eğer kullanılırsa, CR-1 üzerinden mantıksal düşük seviyeye
çekilir veya Q1’in bazına 2 Volt veya daha fazla verilerek de düşük
seviyeye çevrilir. VOX/PL/Burst kapısı CR-2 ile düşük seviyeye çevrilir
veya CR-2 üzerinden 2 Volt veya daha fazla Q2’in bazına verilerek de
düşük seviyeye çevrilir. CR-4 ve CR-5 diyotları Q-2’ye çeşitli fonksiyonlar
ve değişik girişler için kullanılmaktadır. Gerçek taşıyıcı ile veya kullanım
dışında sürenin dolması ile TOT’nin süresi dolduğunda röleyi tetiklemek
için bir sinyal sesi (Tone burst) gerekliyse CR-3 ve CR-5 kullanılır.
VOX için CR-4 kullanılır (CR-3 ve CR-5 sökülmelidir) ve Q-2’yi
etkinleştirmek için LM-386’dan gelen sesi doğrultur.
12 ve 13 nolu uçların uygun durumlarında 11 nolu çıkış kapısında yüksek
mantık seviyesi görülür. Sonra bu yüksek seviye Q-3 tranzistorunun
bazına gider, o da HOT 555 zamanlayıcısının zamanlama kapasitörünü
düşük seviyesine çeker. Daha sonra NOR ‘A’ kapısının çıkışı yüksek
seviyede durdukça zamanlayıcının çıkışı olan 3 nolu uç devreye girer.
Genellikle 3 saniye olan zaman gecikmesi C-7 ve R-13 ile ayarlanır.
Zamanlayıcının çıkışı da Q-5’i devreye sokar ve vericiyi tetikler.
NOR kapısı ‘A”nın çıkışı, uç 11, NOR ‘B’ kapısının girişini de etkiler.
Bu kapı bir invertör olarak çalışır ve 3 nolu uçtaki çıkışı C-11 kapasitörünü
boşaltmak için düşük seviyeye iner. Bu kapasitör boşalınca NOR ‘C”nin
giriş uçları 5 ve 6 bir anda düşük mantık seviyesine ulaşırlar. Kapının
girişleri R-14 yolu ile C-11’in dolmasına kadar düşük seviyede kalırlar.
Bu düşük seviye durumunda kapının çıkışı, uç 4, birkaç milisaniye
yüksek seviyeye çıkar ve Q-4’ü tetikler.
Q-4 tranzistoru sonra TOT’nin zamanlama kapasitörü C-10’u boşaltir ve
TOT 555’in çikiş ucu 3’ün yüksek seviyeye ulaşmasini saglar. Bu çıkış
HOT 555’in 4 nolu (RESET) ucuna vericiyi tetiklemek için baglanmiştir.
NOR ‘A’ kapisinin çikişi her yüksek seviyeye ulaştiginda (yani her
taşıyıcı sinyali önceden algılandığında) TOT maximum zamana sıfirlanır
(Tipik olarak 90 saniye ile 3 dakika arası). TOT ayarlanmış zaman aralığında
bir taşıyıcınıin başlangıcını algılamazsa, çıkışı düşük seviyeye iner.
HOT’nin sıfırlama ucu (RESET) düşük mantık seviyesini görerek
vericiyi kapatacaktır. Zamanın dolmasi durumunda, röle kullanıcısının anlık
bir gönderme yapması röleyi tekrar devreye sokacaktır.
Her iki 555 zamanlayıcısının ender görülen bağlantı biçimine dikkat
edin. Uç 2 (tetikleyici) ve uç 6 (boşaltıcı) birbirlerine bağlıdır ve uç
7 (eşik) kullanılmamaktadır. Ayrıca her iki zamanlama kapasitörünün,
HOT C-7 ve TOT C-10, toprağa değil de çalışma voltajı yoluna (Vcc)
bağlı olduğuna dikkat edin. Bu üretici kataloglarındaki ek malzemeler
olmadan 555’leri ‘Missing Pulse Detectors’ şeklinde kullanmamıza
olanak verir. Yine aynı zaman formülü kullanılmaktadır:
T=CxRx1.1, zaman (saniye)= kapasitans (mF) x direnç (Megaohm) x 1.1
100uF’a kadar sadece yüksek kalitede tantal kapasitörler kullanın.
Zamanlama dirençleri 10M den fazla direnç değerlerini geçmemelidir.
Eğer TOT istenmiyorsa, TO
T 555’ini baskı devreye monte etmeyin veya
entegre soketi kullanın ama tümdevreyi çıkartın. HOT sıfırlama ucu,
4 nolu uç, yüksek seviyeye geçene kadar çalışmayacaktır. Bu uç
içeriden yüksek seviyeye çekilmiştir, ancak iyi tasarım tecrübeleri
dışarıdan + besleme ucuna bağlanması gerektiğini söyler.
LM-386 en az dış parça gerektiren genel amaçlı 400mWlık bir ses
yükselticidir. Birçok uygulama için kullanılabilir: Bir VOX sürücüsü,
hat sürücüsü, küçük bir hoparlörü beslemek için amplifikatör ve yüksek
mikrofon seviyesi gerektiren bazı vericilerin ses preamplifikatörü olarak.
1 ve 8 nolu uçları LM-386’nın kazancını ayarlar. Bu uçlar kullanılmayacaksa,
voltaj kazancı 22 olacaktır. Bu iki uca bir kapasitör (2.2 den 10uF’a kadar)
bağlanırsa, voltaj kazancı yaklaşık 200 olur. Kendi amaçlarımız için ek
kapasitöre gerek duymayacağız.
LM-386 5 ile 12 volt arasında çalışır; 15 Voltta fazlasını vermemeye çalışın.
Köşe konnektöründeki 11 nolu uç LM-386’nın çıkışıdır. LM-386’yı VOX
sürücüsü olarak kullanırsanız, 10 ile 12 arasında bir voltaj önerilmektedir.
Bu CR-4 tarafından doğrultulduktan sonra Q-2’yi tetiklemek için gereken
üst voltajı yeterince yüksek tutacaktır. Eğer VOX kullanılıyorsa, LM-386’nın
çıkışında yük olduğunundan emin olun. Eğer bir hoparlöre gerek yoksa,
çıkış R-6 bir 10-Ohm direnç ile MUTLAKA sonlandırılmalıdır. Çıkış
sonlandırılmazsa, C-17 yeterince yüklenerek Q-2’nin sürekli açık
kalmasını sağlayacaktır.
Montaj ve Test:
Röle kontrol devresinin bağlantıları, küçük, tek taraflı standart 15 uçlu,
0.156 aralıklı köşe konnektörü olan bir baskı devreye yapılabilir. Güç
ve röle/kapalı/test anahtarları için çok çeşitli tipler mevcut. Gerekli değilse,
uygun deliklere basit ara bağlantılar konabilir. Röle/kapalı/test anahtarı
dik olarak monte edilebilir veya bir kutuya konacaksa, bir 90 derece tip ile
dışarıdan erişimi kolaylaştırılabilir. Baskı devre anahtarlara yer sağlayabilmek
ve ek bir kontrol panelinin gerekliliğini kaldırmak için tasarlanmıştır.
Devreye üç adet jumper gerekmekte: Her bir 555, baskı devrenin lehim
tarafındaki 2 ve 6 nolu (JUMP-1 ve JUMP-2) uçları arasına bir jumper
gerek duyar. İzoleli kablo veya giydirme izole kullanın. JUMP-3 ise baskılı
devrenin malzeme tarafında ve LM-386’yı Vcc hattına bağlar.
Voltaj regülatörü sadece 13 voltun üzerindeki giriş gerilimleri için gereklidir.
VOX kullanimi hariç, tüm devreler 5 ile 12 volt arasinda düzgün çalişacaktir.
VOX kullanılacaksa, Q-2’yi çaliştiran ve dogrultulacak daha yüksek uç
çıkış degerini elde etmek için çalışma voltaji 9 ile 13 volt arasında olmalıdır.
İsteğe bağlı uygulamalar için 4001 dörtlü NOR kapısının kullanılmayan
boş bir kapısı mevcuttur. Girişler düşük seviyeye bağlanmıştır,
kullanmayı düşünürseniz bağlantıları kesmeyi unutmayın.
VR-2 LM-386 amplifikatörüne giden sesi ayarlar. VR-1 vericiye uygun ses
seviyesi ayarlamak için kullanılır. Eğer aktarılan ses ‘çıngırtılı’ geliyorsa,
baskılı devrenin lehim kısmındaki X-1 bağlantısını kesin ve R12 ve
C12’den oluşan bir alçak geçiren filitre bağlayın. R-12 için 2.2k direnç
kullanırsanız, aktarılan sesi dinlerken bir kapasiteler kutusu bağlayarak
uygun değer kolaylıkla bulunacaktır. Sonra C-12 yerine sabit bir değer
konabilir. Eğer R-11 gerekli ise, R-11 6.8K’nın altında ise R-12 değeri
kritik olabilir.
Eğer ses bir telsizin dış hoparlör fişinden kullanılacaksa, iç hoparlör
muhtemelen ayrılacaktır. Eğer bir dış hoparlör kullanılmıyorsa, baskılı
devreye, bir 10-Ohm yük direnci, R-5 kullanılmalıdır. Eğer bu direnç
gerekmiyorsa, yerine küçük bir kuplaj direnci kullanılır. Eğer hoparlör
amplifikatörü röleden aktarılan sesi besliyorsa, uygun frekans karşılığını
garanti etmek için ses ayarını 1/3 den 1/2’ye ayarlayın.
DIP anahtarı HOT’un zamanını ayarlar ve vericiyi çalıştırmak için gerekli
şekli seçer. Devreyi test etmek için de kullanılabilir. HOT ve TOT’yi test
etmek için, her 4 DIP anahtarınını da OFF (veya açık) pozisyonuna
getirin ve devreye enerji verin. Hiçbir LED yanmayacaktır. 1 ve 2 nolu
anahtarı ON (veya kapalı) pozisyonuna getirin ve her iki LED de
yanacaktır. Sonra, 1 nolu anahtarı OFF pozisyonuna getirin; HOT
LED yaklaşık 5 saniye yanacaktır ve TOT LED’i C10 ve R-16 ile belirtilen
zaman kadar açık kalacaktır. Sonra, DIP ahatar 1’i OFF ve 2’yi ON yapın.
HOT ve TOT LED’leri bir önceki adımdaki gibi aynı zaman yanık kalacaklar.
DIP anahtar 3 ve 4, HOT’un zamanlama direnci R13’e, paralel 1M-Ohm
dirençleri, R9 ve R10’u bağlar. C-7’de 4.7 uF zamanlama kapasitörü
kullanılırsa ve R-13 1M-Ohm ise, DIP anahtarlardan herhangi birisi
yaklaşık 2.5 saniye, her iki anahtar da açık ise 1.75 saniye zaman verecektir.
Ct ve Rt için diger zaman ayarları da yaklaşik aynı zaman süreleri için
mesela C-7 için 2.2uF ve R7, 8 ve 13 için 2.2M çalışacaktır. C-7 için
1-uF değeri kullanılırsa, o zaman R-7, 8 ve 13 için 4.7-M dirençleri
kullanın. Tantal kapasitörlerin polarizasyon işaretlerine dikkat edin.
ICOM ve YAESU gibi el telsizlerinde, PTT (Push To Talk) ve mikrofon
hatları birleşiktir, öyle ki mikrofonu anahtarlamak, gerçekte mikrofon
kapsülünü bağlar ve vericiyi çalıştırır. Böyle bir telsiz kullanacaksanız,
çıkış konnektörünün 12 nolu ucunu (röle ses çıkışı) mikrofon/PTT
ortak girişine bağlayın ve baskılı devreye R-11’i ekleyin. Bu direnç
PTT tranzistörünü, Q5’i verici ses hattına kuplaj yapacak ve ses
hattını yeterince düşürerek vericiyi anahtarlayacaktır, ancak o kadar
az azaltacak ki ses bozulmayacak veya vericiye bağlı ses seviyesini
önemli derecede düşürmeyecektir. Birçok ICOM el telsizleri için bir
10K direnç çalışacaktır, ancak diğerleri için 3.3K ya kadar değişik
değerler kullanılması gerekmiştir.
Vericiyi tetiklemek için PTT tranzistörü Q-5 aşagiya (topraga) çekilir.
Birçok vericiyi tetiklemek için 2N2222 veya 2N3904 gibi küçük degerde
bir transiztör 100mA’i saglayabilecektir. Devreyi tasarlayan amatörün
röle olarak kullandigi radyolarindan birisi GE Master Pro. Büyük bir
PTT röle kutusu kullanmakta, bu yüzden baskili devrede 750mA’i
sağlayabilecek 2N3053 tranzistörü için yeterince yer ayrilmiştir.
Kullanılan röle kutusuna bir koruma diyodu bağlı olduğundan emin
olun. Q-5’in bazına bağlı direncin değeri, R-17, kullanilan tranzistöre,
kazancina ve gerekli akima bagli olarak degiştirilmelidir.
Devrenin akım gereksinimi ne tip 555 kullanıldığına ve LM-386’nın kullanılıp
kullanılmamasına göre çok değişmektedir. Bekleme durumunda voltaj
regülatörünün kendisi bile 5mA’den fazla çekebilir. Bir 4001, 2 standart
555 zamanlayıcı ve bir LM-386 beklemede 12 voltta voltaj regülatörü
olmadan kullanılırsa gere
ken akım 23 mA ve her LED yandığında da
20mA daha fazladır.
Eğer akım gereksinimi önemli ise, CMOS 555 zamanlayıcısı kullanın
(C555). 4001 ve 2 CMOS 555 kullanarak, bekleme akımı 12 voltta
sadece 500 nanoamperdir (0.5mA)! LM-386 12 voltta 5mA çeker.
Bir ön düşünce olarak röle kontrol devresi kendi pili ile çalıştırılabilir
veya el cihazlarının piline doğrudan bağlantı yapılabilir.
Röle Kontrol Devresinin Baskılı Devre bağlantıları
Röle kontrol devresini bağlamak oldukça kolaydır, ancak röle
mantığınının ana hatlarını bilmek gereklidir:
Carrier Operated Relay (COR). (Taşiyici ile çalişan röle) Squelch’in
(Ses kesici devresinin) açilmasi ile devreye giren röle veya yerine
getirilen işlev için kullanilan terim. Çogu amatör röle bu metodu
kullanarak vericilerini devreye sokarlar. Alicinin squelch devresinde
ses kesildiginde düşük voltaja ses gelince yüksek voltaja geçen
bir nokta bulunabilir.
Eğer ses kesici açıkken (ses varken) daha pozitif bir değere
ulaşıyorsa, röle kontrol devresinin köşe konnektöründeki 7 nolu
uç o squelch noktasina baglanmalidir. Squelch açikken 7 nolu
uçta voltaj (Q-1 de kullanilan tranzistöre bagli olarak) yaklaşik
en az 2 Volt DC, R-1’de 10K ve R-2’de 4.7K ile en fazla 15 volttur.
Squelch kapalı iken en fazla voltaj, tranzistörün kapanma noktasının
altında, yaklaşik 0.5 Volt veya daha az olmalidir. Eger voltaji, squelch
açıkken 0.5 Voltun altinda olan bir nokta bulunamazsa, o zaman
voltaj bölücü direnci, R-3 kullanilmalidir. Bu direncin degeri, squelch
kapalı voltajini 0.5 voltun altinda tutmali ve ayni zamanda squelch
açıkken de 2 volt ve daha fazla olmasını sağlamalıdır. R-7
kulanılırsa, R-7, R-1 ve R-2’nin birleştigi noktadaki voltaj ölçülmelidir.
Doğru degeri çabucak bulmak için direnç kutusu kullanılabilir.
Squelch açık iken düşük seviyeye geçen bir nokta bulunduysa,
o zaman köşe konnektörün 6 nolu ucuna bağlayın. Önemle
bilinmelidir ki, bu nokta sadece kapalı durumuna değil, gerçek
düşük mantık seviyeyesine ulaşmalıdır. Aynı zamanda, alıcının
sesi squelch’li iken, bu noktadaki voltajın röle kontrol mantık
devresinin doğru olarak çalışması için çalışma voltajına eşit veya
daha yüksek olmalıdır. CR-1 diyotunun kullanım amacı telsizde
olabilecek squelch voltajının röle kontrol devresinde görülmesini
engellemektir.
C-6 kapasitörü vericinin az bir gecikme ile devreye girmesini
sağlamak için kullanilabilir. Squelch’in açik durumundaki voltaja
göre R-1 degeri kullanırken, 2.2 ile 4.7uF arasi tantal kapasitör
iyi sonuç vermektedir. Daha yüksek squelch açik voltaji daha
fazla direnç gerektirecektir. Q-1’in kapanmasinda az bir gecikmeye
ulaşmak için, R-2’nin degeri de degiştirilebilir. Hızlı gürültü
patlamalarının röleyi yanlışlıkla tetiklemesini, ayni zamanda gürültülü
sinyalden takılmış bir mikrofonu kurtararak zaman doldu
zamanlayıcısının sıfırlanmasını engellemek için birçok
R-1 ve R-2 degerleri kullanılabıilir. Kritik zamanlar için köşe
konnektörü girişi ile R-1 arasında bir diyot kullanılmalıdır.
Bir gecikme istenmiyorsa, C-6 için 0.001 gibi düşük degerli bir
dekuplaj kapasitörü kullanın. Sadece COR tarafından vericiyi
tetiklemek için, DIP anahtar 1’i OFF (veya açik) ve DIP anahtar
2’yi ON (veya kapali) duruma ayarlayınız. Bu kısım DIP anahtar
ayarları ile programlandığından CR-4 veya CR-5’in kullanılıp
kullanılmadığı fark etmemektedir. Orjinal HOT süresi genellikle
2.5 saniyedir ve DIP anahtar 3 ON (veya kapali) ve 4 OFF
(veya açık) veya tam tersine çevrilerek ayarlanabilir.
Beş saniye için, 3 ve 4’ü OFF (veya açik) ve 1.75 saniye için
3 ve 4’ün her ikisini de ON (veya kapalı) yapın.
Voice Operated Transmission. (VOX) Sesle çalışan verici. VOX
alıcıdan gelen sesin bulunması ile rölenin vericisini tetikler.
COR kullanımının tersine, alıcının squelch devresine doğrudan bir
bağlantı yapmak şart değildir.
Röle kontrol devresindeki VOX devresi alıcının susturulmamış ses
çıkışını kullanarak rölenin çalıştırılmasını sağlar. Bunun tek
dezavantajı verici devreye girerken ilk hecenin bazen
kaybolmasıdır. Daha uzun bir kuyruk süresi, mesela 5 saniye,
uzun beklemelerde veya konuşanın sesindeki düşük seviyelerde
vericinin kapanmasını engellemek için de gereklidir.
Geçici veya acil durumlarda röle gerekliyse bu tip ufak
dezavantajlara göz yumulabilir. Hemen hemen her iki
telsiz herhangi bir frekansta veya bantta röle kontrol devresi ile,
birisinin hoparlörü ve diğerinin mikrofon ve PTT girişi olduğu
takdirde bir röle olarak birbirlerine çabucak bağlanabilirler.
Alıcının dış ses çıkışını röle kontrol devresinin köşe
konnektöründeki 13 (röle ses girişi) ve 14 (VOX ses girişi)
nolu uçlarına bağlayın.
Düzenli bir frekans karşiligini saglamak için alicinin ses kontrolunu
1/3 ile 1/2 açin. VOX potunu (içerdeki pot) öyle ayarlayin ki, orta
seviyede konuşulan sesle verici göndermeye geçsin ve orta ile
normal ses seviyesinde göndermeye devam edebilsin. Hatali
gönderme yapmadan en iyi ayara ulaşmak için biraz tecrübe
gerekebilir.
Kuyruk süresi kullananların konuşma tecrübelerine göre genellikle
3 ile 5 saniye arasına ayarlanır. VOX uygulamaları için, DIP
anahtar 1’i ON (kapalı) ve DIP anahtar 2’yi OF (açık) ayarlayın.
5 saniye HOT zamanı için DIP 3 ve 4 OFF (açık) olmalıdır.
Bir HOT veya 2.5 saniye için 3 ON (kapalı) ve 4 OFF (açık)
veya tam tersini ayarlayın.
Private Line (PL) Özel Hat. PL Motorola’nın bir ticari ismi olup
amatör telsizciler tarafından Continuously Tone Coded Squelch
System (CTCSS) Sürekli Ton Kodlu Kesici Sistemi veya
‘subaudible’ tonları ifade etmek için kullanılır. PL tonları,
67 ile 250 Hz aralığında olup ne ‘subaudible’ tonlardır ne de bir
‘özel hattı’ sağlarlar. Bunlar daha çok firmalar, devlet kuruluşları
ve diğer kullanıcıların paylaştıkları frekanslarda yakın kullanıcıların
istenmeyen kanal gürültüsünü yok etmek için kullanılır.
Her firma farklı bir ‘ton’ kullanır, her telsizde kendi subaudible
encoder ve decoder’i vardır ve verici gönderme durumunda iken
kesintisiz bu ‘ton’ gönderilir.
CTCSS tüm UHF firma rölelerinde kullanılır ki bu da bir düzine
firmanın bile bir ortak röleyi paylaşmasını sağlar. Her firmanın farklı
‘ton’u olduğundan, her bir kullanıcı kanalı monitör etme dışında
sadece kendi firmasının elemanlarını duyar. Kanalı monitör etme,
mikrofonun arkasındaki bir düğmeyi topraklama veya telsizin ön
paneli veya kontrol kafasındaki bir anahtar ile gerçekleştirilir.
Köle Kontrol Devresi bir CTCSS decoderinden gelen mantık
çıkışını kullanabilecek ve röle vericisini göndermeye geçirebilecek
şekilde tasarlanmıştır. Bir röle sisteminde CTCSS kullanılırsa,
taşıyıcıyı algılamak için COR devresi de kullanılm
alıdır.
Beraberce, gürültüde yüksek seviyede azalma ve vericinin
istenmeyen sinyallerle tetiklenmesi garantilenecektir.
Köşe konnektöründeki 8 ve 9 nolu uçlar CTCSS mantik arabirimi
için kullanılmıştır. Eger yakalanan bir CTCSS, decoder çıkışını
yüksek seviyeye getirirse, onu köşe konnektöründeki 9 ucuna bağlayın.
Bu giriş düşük mantik seviyesi için 0 ile 0.5 volt arasini ve yüksek
mantik seviyesi için ise 2 ile 15 volt arasini kabul eder.
Eğer yakalanan bir CTCSS tonu, decoder çikişini düşük mantık
seviyesine indiriyorsa, 8 ucunu kullanin. Hatırlayın ki, bazı durumlarda
Röle Kontrol Devresinin çalışma voltajı, CTCSS decoder çıkışının
çözülmemiş sessiz durumuna eşit veya az olmalidir. CR-2 diyotu
CTCSS decoder devresinde bulunan olasi yüksek voltajlardan
Röle Kontrol Devresini korumak için kullanilmiştir.
CTCSS kullanırken, DIP anahtar 1 (COR devrede) ve 2 (PL/VOX/Burst
devrede) nin ikisi de OFF (veya açık) olmalıdır. Ayrıca, CR-4 ve CR-5
diyotları Röle Kontrol Devresinden sökülmelidir.
Sadece birkaç amatör UHF rölenin ve VHF de daha da azının
CTCSS’yi algılamasına rağmen, birçok ticari amatör cihaz üreticisi
yeni telsizlerinde standart özellik olarak programlanabilen
CTCSS (encoder) şifreleyicilerini sunuyor. UHF rölelerin bu sınırlı
frekanslarda artan sayılarıyla, amatör UHF rölelerdeki CTCSS
decoderlerin artan kullanımı süphesiz daha geniş olacaktır.
- Tone Burst. Bir röleyi devreye sokmak için bu en basit yoldur, ya
- belirli bir süre için kullanılmayınca yada kapatıldıktan sonra
- uyandırmak için. Bir mantıksal duruma çözülebildikten sonra her
- tip ton veya tonlar kullanılabilir. En çok kullanılanlar 750 ile 2500 Hz
- arasındaki duyulabilen tek tonlar veya bir DTMF sayı veya sayılarıdır.
Ton burst kullanarak Röle Kontrol Devresi ile bir röleyi devreye
sokmak için ilk önce COR devresi kullanılmalıdır. Burst
çözücüsündeki mantık çıkışı ya 9 ucuna (çözülünce yüksek olan)
yada 8 ucuna (çözülünce alçak olan) bağlanmalıdır. ‘PL’ kısmında
açıklandığı gibi aynı mantık seviyelerini ve bağlantıları kullanın.
DIP anahtar 3 (COR devrede) ve 4 (PL/VOX/Burst devrede)’ün
her ikisi de OFF (veya açık) pozisyonda olmalıdır. Röle Kontrol
devresinde CR-5 diyotu kullanılmalı ve CR-4 (VOX amfi çıkışından)
sökülmelidir.
Röleyi çalıştırmak için, ilk önce COR devresi tarafından bir taşıyıcı
algılanmalıdır. Sonra, röleyi tetiklemek için bir tone burst
algılanmalıdır. Röle bir kez tetiklendikten sonra, zaman doldu
sayacının (TOT) zaman limitinde bir taşıyıcı algılandığı sürece aktif
kalacaktır. Bir taşıyıcının başlangıcı COR tarafından her algılandığı
zaman, TOT kendi en fazla süresine sıfırlanır. TOT’nin bir kez süresi
dolarsa, röleyi tekrar devreye sokmak için yine bir tone burst
kullanılmalıdır.
Tone burst ile açılan çok az röle bulunmasına rağmen, daha yakın
aralıklı röle yerlerinin ihtiyacı ile kullanımı tekrar ortaya çıkabilir.
Bir rölenin mobil kullanıcıları istemeyerek başka bir röleyi
tetikliyorlarsa, tone burst kullanımı problemi çözmeye yardımcı
olabilir. Bugünlerde birçok telsizde DTMF şifreleyicileri (encoders)
mevcut olduğundan, kimse röle kullanımında dışarıda
tutulmayacaktır. Tone burst kolaylıkla bir DTMF sinyali veya röleyi
devreye sokmak için bir ‘kısa’ DTMF olabilir. İki adet ucuz NE-567
entegresi kullanarak bu kolaylıkla başarılabilir veya yaklaşık $12’a
bir DTMF decoder entegresi kullanılabilir.
Röleleri devreye sokmak için değişik varyasyonlar kullanılabilir.
Örneğin, rölenin mandallanmasını engellemek için, standart COR
devresi kullanılabilir ve Röle Kontrol Devresindeki VOX kısmı
eklenebilir. Devredeki CR-4 ve CR-5 diyotlarını kullanın ve rölenin
alıcı hoparlör çıkışını alıp Röle Kontrol Devresinin köşe
konnektöründeki 14 ucuna bağlayın. Diğer başka alıcı çıkış
kaynakları da eğer taşıyıcı algılandığında ses geliyorsa (unsquelch)
kullanılabilir. VOX seviyesini VOX paragrafında açıklandığı gibi
ayarlayın.
Bunu yapınca, VOX mantıken bir ‘tone burst’ gibi çalışacaktır,
bu durumda algılanan taşıyıcı ve konuşanın ilk hecesi röleyi devreye
sokmak için gereklidir. TOT’nin zaman aralığında taşıyıcının
başlangıcının algınlanmasıyla, röle bir standart COR röle gibi
çalışacaktır. TOT’nin süresi dolunca, mikrofonu mandallama
veya sadece göndermeye geçirme röleyi göndermeçe almak
için yeterli olmayacak, bir çeşit ses de gerekli olacaktır.
Röle Kontrol Cihazını Kullanma Röle Kontrol Devresi test edildikten sonra, sökülüp takılabilen köşe
konnektörü ve DIP anahtar programlaması büyük kolaylık sağlar. PL ile
100Wattlık bir ticari rölede, ve bir dakika sonra VOX kullanarak 2 el telsizi
ile bir acil durum rölesinde kullanılabilir.
Bu özel baskılı devre ve arkasındaki bağlantıları linklerde, ticari ve devlete
ait iki yönlü telsiz rölelerinde ve voting alıcılarda kullanılmaktadır.
Yazar Röle Kontrol Devresini CPRA için 145.47MHz’de çalışan üç
adet voting alıcıları ile kullanmıştır.
Her voting alıcı bir röle kontrol baskılı devresi ile kendi UHF link vericisini
tetikliyor. Bir uzaktan erişimli voting alanındaki takılmış bir mikrofon veya
alıcıdaki bozukluk zaman doldu özelliğinden dolayı röle alanındaki voter’ı
bağlamıyor veya etkilemiyor.
Uzaktan ulaşilabilen alanlara çabucak acil durum rölesi kurmak için bir
metod gerektiginden Tim Shingara WB3EYB, Civil Air Patrol (CAP)
memuru, VOX özelliginin dahil edilme fikrini vermiştir. Bu, mevcut
ekipman ile ve radyo raklari, güç kaynaklari, piller ve bir duplexer
taşımadan halledilmeliydi. Yazarin Röle Kontrol Devresi işte bunu
yapmak için birleştirildi ve son testini 1986 Temmuz’unda CAP
kampı Hawk Dağı, Pennsylvania, Allentown yakinlarinda geçti.
Hawk dağı kamp alanı Harrisburg CAP rölesinden 60 mil uzakta
olduğundan, Harrisburg CAP üyelerinin o frekansta rockbound ve
sentezörlü telsizleri olduğundan, Tim o frekans çiftinde bir röle
kurmaya karar verdi. O uzaklıktan her iki röle de birbirlerini etkilemeyecekti.
İki adet ICOM 02AT el cihazı kullanarak bir röle hazırlandı ve dağın
üzerine park etmiş bir jipe yerleştirildi. Tüm telsizler ve röle kontrol
devresi jipin aküsüne bağlanmıştı. İki ayrı anten kullanlmıştı; alıcı
olarak kullanılan telsizin anteni aracın üzerindeki antene bağlanmıştı.
Bir taşınabilir ground plane anten 20 feet uzağa kondu ve göndermeç
olarak kullanılan el cihazına bağlandı.
CAP röle frekansları birbirlerinden çok uzakta olduğundan – 148 MHz
göndermeç ve 143 MHz alıcı için, vericiden 2 Watt çıktığında antenlerde
etkilenme oluşmadı. Her iki telsizin yanyana ön koltukta durmalarından
dolayı bazı gürültü problemleri ile karşılaşıldı, ancak bu bir tel
sizin arka
koltuğa konması ile çabucak çözüldü. Röle performansı mükemmeldi.
Tek önemli zorluk bazı kullanıcılara bunun bir acil durum rölesi olduğunu
ve vericiyi kendi seslerinin tetiklediğini farkettirmekti, (evdeki COR
rölesinin tersine). 02AT’nin VCOyu kilitlemek ve göndermeçe geçmek
için yarım saniye aldığını akılda tutarak konuyu anlatınca herşey iyi gitti.
Verici devreye girmesi neredeyse anlık olan ve elektronik anahtarlama
yapan bazı telsizlerle VOX’un ne kadar iyi çalışacağı şaşırtıcıdır.
Sadece ilk hecenin bir bölümü kayboluyordu ve bazı alıcılarla ilk
squelch açılma ‘gürültüsü’ ses algılanmadan vericiyi tetiklemek
için yeterliydi. Bunun yanında, bilgisayar kontrollu VCO’su olan
diğer telsizlerin vericilerini tetiklemek için yarım saniyeye gerek
vardır, bu durumda, mümkünse bunları verici olarak kullanmaktan
kaçınınız. Eğer kullanılacaklarsa, HOT en az 5 saniyeye ayarlanmalıdır.
Yazarın yapmış olduğu bu taşınabilir VOX rölesi basit ve belki acimice
yapılmış idi, kendi 2AT’si ve başka bir amatörün 2AT’si veya 02AT’si.
Devre için 15 uçlu bir köşe konnektörü bağlandı ve 5cmlik bir
hoparlörü bağlamak için çift taraflı bant kullanıldı. Köşe konnektörüne
25cm blendajlı kablo lehimlendi ve diğer ucuna verici sesi ve PTT
için bir fiş bağlandı. Diğer bir blendajlı kablo da, yaklaşık 75cm,
köşe konnektörüne lehimlendi ve diğer el cihazındaki ses çıkışı için
bir fişe bağlandı.
Röle Kontrol Devresi ve köşe konnektörü, ‘verici’ el cihazina bir lastik
ile birleştirildi. Röle Kontrolunun toprak kablosu bir krokodille bağlandi
ve topraklama için el cihazinin BNC konnektörüne birleştirildi. B+
kablosu için, küçük bir krokodil baglandi ve küçük pil şarj baglanti
vidasina, el cihazinin pil kutusunun altina takildi. Köşe konnektörüne
bantlanmış olan küçük hoparlör röle alicisinin ses çikişi için bir yüktür.
Aynı zamanda uygun verici ses seviyelerini VR-1 ile ve VOX eşigini
VR-2 ile ayarlamak için aliciyi monitör etmeye de yarar.
2 metre bandında, her iki telsizin de ‘job’ antenleri kullanılmış ve duplexer
olmadığından, alıcının etkilenmesini en aza indirmek için dikey ayırım
şart olmuştur. Yaklaşık 15 feet dikey ayırımla ve düşük verici çıkışıyla
(300 mW), her iki telsiz yerden biraz yukarıya yerleştirilirse çok iyi
sonuçlar alınacaktır. Daha iyi sonuçlar için, daha yüksek güç kullanılabilir
ve daha iyi fiziksel ayırım için rölenin ‘alıcı’ telsizine uzatma kablosu
kullanılabilir. Dikey ve yatay anten ayırımı, her iki telsiz arasındaki
uzaklık ve kullanılan verici çıkış gücü, öncelikle verimi ve bu tip rölenin
menzilini belirleyecektir.
Eğer böyle bir taşınabilir röle kullanılacaksa, birçok kurala dikkat
etmek gerekir:
- Röle Kontrol Devresi vericinin en yakınında ancak RF enterferans
problemlerine engel olmak için antenin doğrudan yanında
olmamalıdır. Ses ‘alıcının’ hoparlör çıkışından alındığından
ki bu da düşük empedanslıdır, daha yüksek olan verici ses giriş
empendansı ile kıyaslandığında rf enterferansı olma olasılığı daha
düşüktür.
- Alıcının squelch’ini eşiğee ayarlamayın – Pilin azalmasıyla ve olası
enterferansın yanlışlıkla vericiyi tetiklemesini engellemek için eşiği
en azından tam turun 1/8ini geçecek şekilde ayarlayın. Verici sesi
hoparlör amplifikatöründen alındığından lineer frekans kararlılığı için
ses kontrolunu 1/3 ile 1/2 açık tutun.
- Röle Kontrol Devresinin pil harcamasını en aza indirmek için
CMOS 555 zaman entegrelerini kullanın ve ayrıca iki LED’e
giden dirençleri (R-19 ve R-20) kesersek harcamayı daha da
azaltın. Her iki telsizde yüksek kapasiteli pil kullanımı rölenin
ömrünü uzatacaktır.
- Dış antenlerin kullanılması her zaman daha iyi sonç verir ancak,
dikey ve yatay ayırımı arttırılmalıdır. En iyi uyum el cihazların
üzerindeki job antenler yerine çeyrek dalga antenleri kullanmaktır.
Performans ile antenler arasındaki gerçek uzaklık kıyaslandığında,
antenler arasındaki dikey uzaklık yatay uzaklıktan daha etkilidir.
- VOX kullanılıyorsa, LM-386’nın çalışma voltajı kendi maksimum
ses çıkışını belirlemektedir ve böylece Q-2 tranzistörünün
çalışmasını da belirlemektedir. Akü kullanılacaksa, düşük akü
voltajının önüne geçmek için VR-2’yi açılma noktasından daha
fazlasına çevirerek yeteri kadar eşiğe izin verilmelidir.
- Bu tipte bir UHF röle de iyi çalışacaktır ve aynı üreticinin telsizleri
kullanılacaksa aynı kablolar ve konnektörler kullanılabilir. Alıcı ve
verici arasındaki frekans aralığı göreceli olarak 2 metre bandından
daha fazla olduğundan, alıcı etkilenmesi daha az sorun olacaktır.
- Tüm pratikliğe rağmen böyle bir taşınabilir rölede bir ID
kullanılamadığından, röleye bir ID eklemeyi unutmayın.
Düşük maaliyetli taşınabilir bir rölenin montajı, küçük bir plastik veya
metal taşıma kutusunda yapılabilir. Metal olanın ideal olmasına rağmen,
plastik olanı eğer el cihazları metal bir plakanın üzerine konmuşsa,
iyi bir ortak rf topraklama için topraklama örgü şeridi el cihazinin
anten konnektörüne bağlanmışsa kullanılabilir. Rf yalıtımı için her
telsiz, örneğin bir alüminyum şase ile kendi metal kutusuna kapatılmalıdır.
Tüm kabloları olabildiğince kısa tutunuz ve güç kaynağı ile röle kontrol
baskılı devre bağlantıları için izoleli kablo kullanınız.
Daha iyi bir ‘taşinabilir’ röle konfigürasyonu iki ayrı araca-monteli mobil
cihazın beraberce bağlanmasıyla hazırlanabilir. Aynı kurallar geçerlidir
ancak, mobil telsiz alıcılarının daha iyi seçiciliğinin olmasından, araca
bağlı antenlerin mükemmel ground plane olmasından ve daha yüksek
çıkış gücünden dolayı daha iyi sonuç beklenebilir. Eğer araçlar arasında
yeterli uzaklık sağlanamıyorsa ve alıcı etkilenmesi oluyorsa, o zaman
verici gücü düşürülmelidir.
Mobil telsizlerde aksesuar bağlantısı için yer olduğundan squelch
devresine COR için bir bağlantı bulunabilir ve aksesuar fişine bağlanabilir.
Bu vericiyi tetiklemek için VOX yerine kullanılabilir ve ticari bir rölenin
sesine benzer çalışacaktır.
Eğer Kulübün röle mantık devresi bozulursa evde yedek bir röle kontrol
devresi saklamak hayat kurtarıcı olabilir. Bu arada, linkler için, diğer
acil kullanımlar için ve uzak bir amatör etkinliğe katılmış amatörlerin
kendi bölgelerine bağlantı kurmaları için bir taşınabilir röle kurmak için
de kullanılabilir.
İçbağlantı Noları
1. Vericiyi çalıştırmak için VOX kullanılacaksa, alıcı sesini
13 (röle ses girişi) ve 14 (LM-386 giriş/VOX sürücüsü)
nolu her iki uca da bağlayın.
2. Eğer telsizin alıcı hoparlör çıkışı verici tekrarlama sesi
için kullanılacaksa, o zaman bir tip yük kullanılmalıdır.
Eğer telsizin içindeki hoparlör bağlı değilse, o zaman ya
bir dış hoparlör yada baskılı devreye bir 10-Ohm
direnç (R-5) bağlayın.
3. VOX kullanılacaksa, LM-386 çıkışı ya bakılı devrede
bir 10 Ohm direnç (R-6) ile yada bir dış hoparlör ile
sonlandırılmalıdır.
4. Voltaj regülatörü, MC-7812, sadece VOX kullanırken veya
eğer giriş voltajı 14 volttan fazla ise gereklidir. Eğer VOX
kullanıyorsa ve bir dış kaynaktan 10 – 12 volt arasında regüleli
voltaj sağlanabiliyorsa, o zaman da iptal edilebilir. Mantık 5 ile
14 volt arasında her yerde çalışacaktır. LM-386 için en fazla
çalışma voltajı 12 volttur.
DIP Anahtar Ayarları
Anahtar ON = Kapalı, ve Anahtar OFF = Açık
DIP SW-1
OFF: 13 (COR) ucunu NOR kapısına bağlar, böylece COR girişi
göndermeç için kullanılmalıdır. Eğer COR düşük seviyeye geçerse
köşe konnektörü uç 6’yı, eğer COR yüksek seviyeye geçerse köşe
konnektörü uç 7’yi kullanın.
ON: NOR kapısı ile COR girişini iptal eder ve düşük seviyede tutar,
göndermeç durumu 12 nolu (PL/Tone Burst/VOX) uçtan sağlanır.
DIP SW-2
OFF: 12 nolu uca NOR kapısını bağlar. COR aktive olduğunda
PL/Tone Burst TX anahtarlamasına izin verir. Eğer PL/Burst yüksek
ise köşe konnektör uç 7’yi, ve eğer PL/Burst düşük ise uç 8’i kullanın.
Eğer Tone Burst kullanılıyorsa, CR-5 diyotu kullanılmalı ve
CR-4 sökülmelidir. PL kullanılacaksa, CR-4 ve CR-5 sökülmeli
ve köşe konnektörü 7 ve 8 uçlarına hiçbir bağlantı yapılmamalı
ve LM-386 ses girişi için köşe konnektörü 14 nolu ucu kullanmalıdır.
ON: Sadece COR kullanılmasına izin verir.
RÖLE KONTROL DEVRESİ İÇİN MALZEME LİSTESİ
Dirençler
Miktar Açıklama Kullanıldığı yer
2 10 Ohm, ¼ Watt R-5,6
2 1k, ¼ Watt R-19,20
1 2.2k, ¼ Watt R-17
1 4.7k, ¼ Watt R-2
8 10k, ¼ Watt R-1,4,7,8,11,15,18,21
1 220k, ¼ Watt R-14
3 1 Meg, ¼ Watt R-9,10,13
1 4.7 Meg, ¼ Watt R-16
3 Kullanılacaksa
seçilecek R-3 = COR Voltaj bölücü
R-11 = Ses hattındaki TX anahtarı
R-12 = TX ses alçak geçiren filitresi
Ayarlı Dirençler
VR-1, VR-2 10k, PCB üzerine
Kondansatörler
Aksi belirtilmedikçe, tüm kondansatörler seramik monolithic, microfarad ve
16 Volt ve üzeridir.
Miktar Açıklama Kullanıldığı yer
3 0.001 seramic monolithic veya mercimek C-2,15,18
5 0.01 seramic monolithic C-4,8,9,14
3 0.1 seramic monolithic C-1,11,13,16
1 2.2 tantal C-19
1 4.7 tantal C-7
2 22 elektrolitik C-3,5
1 22 tantal C-10
1 100 elektrolitik C-17
3 kullanılacak değer seçilicek (yazıda) C-6 COR gecikmesi
C-12 Alçak geçiren filtre
C-20 LM-386 kazanç
Tranzistörler
Q-1 – Q-4 arası 2N2222 veya 2N3904
Q-5 2N2222 veya 2N3904 verici tetikleme, 100mA veya daha az
2N3053 100 mA den 750mA arası için.
Diyotlar
CR-1 ile CR-5 arası 1N4148 veya eşdeğeri
Entegre Devreler
IC-1 4001 Dörtlü NOR kapısı
IC-2 555 zamanlayıcı (veya C555 CMOS versiyonu)
IC-3 555 zamanlayıcı (veya C555 CMOS versiyonu)
IC-4 LM-386 400 mW ses amplifikatörü
Voltaj Regülatörü MC-7805 den MC-7812’ye, gerekliyse (yazıya bakın)
Anahtarlar
SW-1 SPST, minyatür, anahtarlı, devreye montaj, opsiyonel
SW-2 SPDT, orta pozisyonda kapalı, minyatür, toggle (PTT/OFF/TEST Tx),
devreye montaj, dik montaj veya 90 derece montaj
DIP SW DIP Anahtar, devreye montaj, 4 pozisyonlu.
Diğer parçalar
2 minyatür LED, Baskılı Devre, Köşe konnektörü, entegre soketleri.
