İlk Göz Ağrımız: Lambalı Amfiler

Sanat okulu 2. sınıfında ilk yükseltecimizi paslı şase uzerine EL84 ve EZ80 ile yaptığımızda amma sevinmiştim.. Amaaa, masadan düşen lambalar, yüksek voltajla şarjlı olarak masaya bırakılan yada gizlice iş önlüğünün cebine bırakılan kondansatörler…

Sanat okulu 2. sınıfında ilk yükseltecimizi paslı şase uzerine EL84 ve EZ80 ile yaptığımızda amma sevinmiştim.. Amaaa, masadan düşen lambalar, yüksek voltajla şarjlı olarak masaya bırakılan yada gizlice iş önlüğünün cebine bırakılan kondansatörlerle yapılan eşek şakaları ve bir de o vınıltı.. Yine de o ilk sevgili, flamanlarında kırmızı kırmızı ışıldayan gözleriyle derin izler bırakmıştı..

Sonra lambalı cihazların mahallesinden transistörlüler semtine taşındık. Yeni mahallenin güzelleri pek narin, hiç ihmale gelmez, hemen yanar.. Yinede bir güzel öğrendik anladık yeni güzelleri..

Yıllar sonra rastladım çocukluk sevgilime…

O aşina bakışlar içimi deldi yine..

O bakış ki götürür beni yıllarca geri..

Hatıramda canlandı ilk aşkımın gülleri..

Yıldırım Gürses´in söz ve bestesini yaptığı bu güzel şarkı hepinizin bildiği gibi şöyle devam ediyor..

Gelmez o günler, dönmez o günler ..

Mazide kaldı hep..

Çocukluk aşkını anlatan bu şarkı konu "Lambalı cihazlar" olunca devamını şöyle değiştirmek gerekiyor..

Seni buldum ya..

Olsanda hem gerçek hem rüya..

Geçen sene eski sevgilime rastladım.  Biraz yaşlanmış, transistörlü cihazlara göre kilolu, ama o güzel kırmızı bakışlar yine yerli yerinde.. Bu güzele biraz estetik operasyonlar yapmak gerektiğini anladım…

Önce kapsamlı bir devre incelemesi yapıldı. Önemli noktaların gerilimleri ölçüldü. Forumlar tarandı. Lambalı teorisi yeniden öğrenildi.  Ve konsültasyon sonuçlarına göre neler yapılması gerektiğine karar verildi.

Bunları yapmasam yine çalışmaya devam edecekti. Ama şimdi bence daha güzel oldu.

M80 Sayın Değer TEREM tarafından yapılmış. Kim bilir nereleri dolaşmış. Ana tasarımını bozmadan şu düzenlemeleri yapmayı düşündüm ve gerçekleştirdim.

— Hoparlör çıkışlarını değiştirmek

— Yüksek geilim devresini biraz revize etmek

— Flaman devresini biraz revize etmek

Yeni düzenlemelerden beklentim daha iyi bir ses değildi. Ama bu konuda bir de süpriz yaşadım.

M80 ilk geldiğinde giriş soketinin WBT ile değiştirildiğini gördüm. Hoparlör çıkış soketleri ise orjinal hali ile duruyordu.

İlk aşamada bu çıkış soketlerini değiştirdim. Çıkış soketleri için Adisa'dan temin ettiğim parçaları kullandım. Bu soketlerden ilk aşamada beklentim daha güzel bir dış görünüm idi. Önce bir kanalınkini değiştirdim. Biri eski diğeri yeni hali ile test ettiğimde her iki kanal arasında olumlu yönde duyulabilir bir fark olduğunu duydum. Bu benim için güzel bir sürpriz oldu. Diğer kanalı da değiştirerek bu aşamayı tamamladım.

Bu soketlerin yapısı hakkında bir kaç cümle söylemek isterim. Hem çatal hem banana tipi bağlantıları kabul eden soket, arka bağlantısı için 5 mm çapa kadar kablo kabul edebiliyor. Yükselteç içi bağlantılarda bu biraz sorun yaratıyor. Trafodan gelen kablo ince olduğundan 4 mm çapındaki gümüş kaplı kablo parçacığından bir havuz yapıp çıkış trafosu kablolarını bu kabloya lehimledim. Sokete doğrudan lehim yapmayı tercih etmedim. Lehimleme sırasına olabilecek yüksek ısı soketin plastik parçalarına zarar verebileceği düşüncesi ile bu yöntemi seçtim.

Kablo sokete karşılıklı iki vida ile bağlanıyor. Vidalar karşılıklı değil de yanyana olsa daha iyi ourdu. Soket 2 mm şase kalınlığına tam oturuyor. Daha ince olursa fazladan izole bir pul gerekiyor. Bunu da bir yoğurt kabı kapağından pul keserek halletim. Soket şaseye sıkılırken sıkma somunu soketle gelen plastik bir pulu sıkıyor. Somunun bu plastik pulu ezip bozmaması için 9 mm metal bir pul kullanmak gerekli. Fakat 9 mm pul standart olarak yapılmıyormuş. 8 mm deliği olan metal bir pul biraz eğelenerek bu sorun da halledildi.

Yükseltecin ön yükselteç olarak kullanılan iki adet ECC83 lambası var. ilk. lambaya elimi yaklaştırınca umduğum vınıltıyı duydum. İkinci lambada bu olmuyor. Her iki lamba da cool damper kullandım. Bu damperler metal. İlk lambanın damperini bir kablo ile dampere bağlayarak dışarıdan gelebilecek etkileri de kestim.

Yüksek gerilim devresindeki elektrolitik kondansatörlerin herbirine paralel olarak 0.1 uF / 1000 V plastik kondansatör bağladım. (aşağıdaki resim)

Buraya kadar yaptığım makyaj ve iyileştirmeler her yükselteçte yapılabilecek şeyler. Bundan sonrakiler biraz hesap kitap gerektiiren ve bu yükseletce özel şeyler.

Yükseltecin ON anahtarını ilk açtığımda trafodan bir vuruntu sesi geliyordu. Bir AC ampermetre ile ilk andaki akımları ölçmeye çalıştım. İlk 1-2 saniyede 800mA veya daha yüksek akım çekiyordu. Sonra bu akım 125mA seyiyelerine düşüyor ve yaklaşık 100sn sonra 350mA de sabitleniyordu. Bunları yorumlarsak;

İlk anda trafonun büyüklüğünden, doğrultucudaki kondansatörlerin boş olmasından ve lambaların fiamanlarının soğuk olmasından dolayı yüksek akım çekiyor. Kondansatörler çok kısa sürede dolup flamanlar ısınmaya başladıktan sonra lambalar sükunet akımları çekmeye başlıyor ve devre sükunet haline geçiyor.

İlk baştaki ani akım "inrush" trafoda vuruntu sesi oluşturuyor. Bu akım sigorta bile attırabilir. Ani akımdan kurtulabilmek için yavaş başlatma kullanmak gerekli. Yavaş başlatma için iki yöntem kullanılıyor. Birincisi, trafoya seri bir direnç bağlayıp 1-2 saniye sonra bir röleli devre ile bu direnci kısa devre etmek. Bu güzel bir yöntem. İkinci yöntem trafoya seri olarak güçlü bir NTC bağlamak. Bilindiği gibi NTC ısındığında direnci düşen bir devre elemanı. Başlangıçta ani akım soğuk NTC tarafından sınırlanıyor. Üzerinden akım geçen NTC ısınınca direnci düşüyor ve şebeke voltajının birkaç volt eksiği trafoya uygulanıyor. Ben bu yöntemi kullandım. 330 ohm luk iki tane NTC paralel bağlandı.

Bir filamanın soğuk ve sıcak dirençleri arasında yaklaşık beş katı kadar bir fark var. Başlangıçta soğuk filamanın çektiği akım çok yüksek oluyor. Bu da lambanın ömrünü olumsuz yönde etkiliyor. Bu durumun etkisini azaltmak filaman devresine iki tane 2.5 ohm luk NTC yi seri bağladım. Bunun sonucu olarak ısınan NTC üzerinde 400mV luk bir kayıp olsada filamanların soğukken çektiği akımı sınırlamış oldum.

Bu yöntem en iyi yol olmasa da şase içindeki yer ancak bu kadarına olanak sağladı.

Diğer bir değişiklik de yüksek gerilim katında gerekiyor.Yükseltecin doğrultucu kısmı yarı iletken diyot ile yapılmış. Yani flamanlar henüz soğuk iken anodlara yüksek gerilim uygulanmakta. İnternette bulduğum bir kaç yazı der ki; Eğer lamba soğukken anod voltajı uygulanırsa yüksek gerilim kattodan elektron söker ve katot ömrü azalır…

Bana mantıklı geldi. Lambaların ısınması için iki dakikalık bir sürenin yeterli olduğundan yola çıkarak anod voltajını iki dakika sonra uygulayacak röleli bir devre tasarladım. Yükseltecin ön panelindeki LED i iki renkli ile değiştirdim. Isınma süresince kırmızı hazır olduğunda da yeşil yanıyor..

Ayrıca;

Bir doğrultucu devresinde filtre kondansatörleri ne kadar yüksek olursa çıkış gerilimindeki dalgalanma o kadar az olacağını biliyoruz. Ama şunu da biliyoruz ki, devredeki kondansatör ne kadar büyük olursa kondansatörün dolma anında diyottan çok büyük akımlar geçer. Diyot bu akımlara dayanabilecek kapasitede seçilir ama bu darbe şeklindeki akımlar bir gürültü kaynağıdır…. Bu akım sınırlanarak gürültüyü azaltılabilir. Sınırlama işini de NTC ile yaptım. Trafonun yüksek gerilim çıkışı ile diyotlar arasına iki adet 15 ohm luk NTC yi seri bağlayarak (bence) bu sorunuda halletim.

Peki bittimi… Elbette bitmemiştir.

Ama her güzelin bir de kusuru olmalı…

TA2CCS Şahin KULİĞ