Simülasyonun Günahları ve Sevapları I

Simülasyon nedir, ne işe yarar? Bu konularda biraz bilgilerimizi tazeleyelim diyorsanız bu yazıyı kaçırmayın!   Merhaba değerli Antrak Gazetesi okurları.. Bu yazımızda sizlerle, biraz simülasyon konusunda dertleşmek istiyorum.. Sizi de bu konuda dert babası yapmadan önce, simülasyon nedir ne işe yarar bu konularda biraz bilgilerinizi tazeleyelim dilerseniz.. Öncelikle simülasyon yerine benzetim diyerek kendimi şöyle bir rahatlatmak istiyorum.. Nitekim bu kelimede “u” harfi mi “ü” harfi mi kullanacağım konusunda yaşadığım stres bana yazık ediyor J… (yaşasın büyük sesli uyumumuz J)  Çok genel bir ifadeyle tanımlamaya çalışırsak, benzetim, belli bir zaman aralığında, çeşitli koşullar altında bir sistemin tavrının gözlemlenebilmesi için, bu sistemin modellenmesi, bir diğer ifadeyle sistemin işleyişinin taklit edilmesidir.. Modelleyip, taklit ettiğimiz sistemler, ya mevcut sistemlerdir, ya da yeni kurulacak, tasarım aşamasındaki sistemlerdir… Mevcut sistemlerde benzetim yapmamızın amacı genelde sistemi iyileştirmek, darboğazları tesbit edebilmek, sistemi etkileyen faktörleri analiz edebilmek gibi temellere dayanır..  Tanımı kulağa hoş gelse de, benzetim analizine karar vermeden önce birden fazla durup düşünmekte yarar var.. Çünkü maliyette oldukça cüretkar bir yöntemdir, biline J…  Sistem kurma maliyeti kadar benzetim maliyeti ile karşılaşmak da var, ki ağır yara..  Benzetim analizi nerelerde uygulanabilir, kısaca buna da bir değinelim, sonra yazının başında belirttiğim dertli bölüme gelelim dilerseniz…   Malum, üretim alanlarında, örneğin montaj hatları, üretim tesisleri, depolama, stok kontrol sistemleri, tesis yerleşimi, malzeme taşıma sistemlerinde, makina tasarımı konularında sıkça uygulanır.. İşletme dallarında, stok ve mal analizi, ücretlendirme politikası, pazarlama stratejileri, nakit akış analizleri, tahmin, ulaştırma alternatifleri, işgücü planlaması gibi konularda da uygulanabiliyor..   Bilişim alanında yazılım sistemleri, bilgisayar ağları, veri tabanı yapısı ve yönetimi, bilgi işleme, donanım ve yazılım güvenliğinde kullanılıyor.. Kamuda nüfus tahmini, askeri silahlar ve kullanımları, askeri taktikler, arsa kullanımı, sağlık hizmetleri, polis servisleri, itfaiye hizmetleri, karayolu tasarımı, trafik kontrolü alanlarında da çok sık rastlanmasa da kullanıldığı örnekler vardır..  Ekoloji ve çevre sağlığı alanlarında benzetim analizi kullanıyor muyuz diye soracak olursanız, buna da evet diyelim… Hatta bence en anlamlı geridönüşümü bu alanlarda oluyordur benzetim analizinin..  Sonuçta her şeyin başı sağlık değil mi …  Bu alanlarda su kirliliği ve temizlenmesi, atık kontrolü, hava kirliliği, deprem ve fırtına analizi, maden arama ve çıkarma, güneş enerjisi sistemleri gibi konularda uygulanabiliyor…  Bunu yazarken aklıma ne geldi biliyor musunuz..… 2007 tarihinde Konya da yaşanılan su zehirlenmesi faciası vardı hatırlarsınız.. İçme suyundaki aşırı klor miktarından (belki de başka maddelerin miktarı da olabilir..) dolayı meydana gelmişti… Basit bir simülasyon modeli ile bu olayı yaşamamak mümkün olabilirdi diye düşünüyorum.. İçme suyu şebekesine bırakılan klor miktarı, klorlama zamanı, klorlama noktalarının yerinin tesbit edilmesi konularının, benzetim analizi yöntemleri ile optimize edilmesi bu faciayı önleyemez miydi sizce de… Klorlama sisteminin maliyetindeki zorunlu kısıtlamalar söz konusu oldu belki de kimbilir..  Neyse, biz şimdilik bilimsel analiz tekniklerinin insanca yaşamamızdaki rolü ve yaşamımıza getireceği artıları ve bu artıları niye yakalayamadığımız konularını analiz etmekten uzaklaşıp, yazımızın asıl konusuna dönelim..   Son olarak sosyolojide, eğitimde, organizasyon yapılarının kurulmasında, biyolojide salgın hastalık kontrolü, biomedikal çalışmalarda da kullanıldığını da belirtelim..    Benzetim yapmak sistemi taklit etmek demektir demiştik… Şimdi gelelim, modelini kuracağımız sistemi nasıl taklit edeceğimize… Bu noktada aklınıza takılan bir şey var mı..  Hani iyi kötü sistem bileşenlerini gerçeğine çok yakın olarak modelleyebilirsiniz ama bir şeyi gerçeğe uygun yapabilmek için sıkıntı çekeceksiniz… Cevabı buldunuz değil mi, evet doğru… Senaryo… Senaryoyu nasıl gerçek sistemin çalıştığı zamankine benzer yapabileceksiniz… Geleceğe ışınlanıp, orada yaşanacakları not edip, sonra geri dönüp, bu bilgileri modelinizde uygulamak gibi bir ihtimaliniz varsa, bu sorumu unutabilirsiniz J.. Zaten o zaman benzetim analizi sizin için oldukça ilkel bir metot olarak, tarih arşivlerine gömülmüş demektir …  İşte benzetim analizinin en sancılı kısımlarının başında bu gelir.. Çünkü sistemin çalışmasını sağlayacak girdiler rassal olarak oluşacaktır.. Önceden bilmediğimiz bir şekilde, kader kısmet kıvamında girdiler ile, olsa olsa başarısı da kader kısmete kalmış model çıktıları elde ederiz mi diyeceğiz yani J..  Zaten modele gömüldükçe kabusa dönen istatistiksel analiz yöntemleri, uygunluk testleri, regresyon, korelasyon (veriler arasındaki ilişkiler, etkileşimler..) gibi konular, modeli gerçeğe en yakın verilerle çalıştırabilmek ve bunu geçerleyebilmek için uygulanan işlemlerdir…  Deterministik (tanımlı, belirli) girdili sistemler de var tabi.. Sözümüz bunlardan dışarı… Zaten genelde bu tip sistemlerin matematiksel modellerini kurmak daha kolay olur… Matematiksel modeli kurulmuş bir sistem için de benzetim uygulamak pek avantajlı olmayacaktır…  Değerli Okuyucular, dilerseniz, benzetim analizin kritik bir aşaması olan veri toplama aşamasında yazımıza bir noktalı virgül koyalım; benzetimde girdi verisi toplamada yaşanılan sorunları, yakın zaman önce yaşadığım bir deneyim ile size anlatmak niyetimi bir sonraki yazımıza erteleyelim.. Hem bu vesileyle, benzetim analizi konulu kısa bir yazı dizimiz olur, ki bir yazı dizisi hazırlayabilmek her yazarın hayalini kurduğu bir tecrübedir J))…  Şimdilik hoşçakalın.. Hepinize mutlu, başarılı, sağlıklı, bilimin ışığının Türkiyemizin üzerinden sönmeyeceği, barış ve huzur dolu bir 2009 yılı dilerim…  Dilek KILIÇBilteder Kurucu dilek.kilic@bilteder.org.tr