14 Mhz 10 Watt SSB Alıcı Verici

14 Mhz’de çalışan ve 10 watt gücünde bir SSB alıcı verici projesi. Piyasada bulunabilen parçalarla gerçekleştirilen bu projeye ilişkin yazı dizisinin ikinci bölümü. Özellikle ev yapımız telsizlere meraklı olanlar bu yazı dizisini kaçırmasın.

Değerli amatör arkadaşlar,
Bu ayki yazıda, geçen ay tanıtımına başladığımız 14 MHz SSB alıcı / verici cihazın gönderme sırasında nasıl çalıştığını ve blok diyagramda görülen modüllerin ne görev yaptıklarını anlatmaya çalışacağız.
GÖNDERME (TX) SIRASINDA ÇALIŞMA ŞEKLİ
1- Sistemde 600 ohm bir dinamik mikrofon kullanılmaktadır. Bu mikrofona konuşulduğunda 50 mVc-p bir genlik elde edilir. Bu blokta A-sınıfı bir ses yükselticisi kullanılmaktadır. Bu yükselticinin çıkışında mikrofondaki genlik 30 dB yükseltilerek 1 Vc-p seviyesinin üzerine çıkarılır. Ses frekans amplifikatörünün genliğini sınırlamak için seri ve parallel bağlı bir dizi LED diyot kullanılmıştır. Bu LED lerin üzerinde voltaj 2 volt a eriştiğinde iç dirençleri azalmaya başlamakta ve genlik 250 mVc-p de sınırlanmaktadır. Bu suretle kullanılan 4 LED, ses çıkış trafosunun primer girişinin 4 Vp-p den fazla olmamasını sağlamaktadır. Buradaki ses sinyali bir sonraki adımda taşıyıcıyı module etmek üzere kullanılacaktır.
2- Taşıyıcı osilatörü 11.806 MHz kristaller ile FET kullanılarak yapılmıştır. Projede amaçlanan frekans 11.8072 MHz dir. Kristal filitrede kullanılması planlanan bu frekansı elde etmek için devrede FET kullanılmış ve D-G pierce osilatör üzerinde yapılan denemeler sonunda üç adet aynı kristalin parallel bağlanmasıyla bu değere ulaşılmıştır. Çiftli dengelenmiş modulatörü (DBM) sürebilmek için osilatörün 1 mW ın üzerinde olması gerektiğinden osilatörden sonar ve DBM den once bir tampon yükseltici konulmuştur. Bu tampon yükselticinin çıkışında sinyal 2Vc-p ye ulaşmaktadır ki bud a DBM deki dört adet diyotu rahatlıkla sürebilecek ve DBM RF port girişindeki ses sinyalinden dolayı distorsiyona uğramayacaktır. Modülatörün sağlıklı çalışması için girişteki taşıyıcı sinyal, RF portunu module eden sinyalden 10 dB daha güçlü olmalıdır; aksi takdirde module edilen sinyal aşırı module edilmiş yani -Over modulated- olacaktır.
3- JF1OZL nin başka bir web sayfasındaki DBM yapımına ve çalışma şekline baktığımızda her bir DBM için ; dört adet silicon sinyal diyodu (1S1588 – Toshiba Co.) ile bir çift ferit çekirdekli bobbin (FB801) kullandığını görebilirsiniz. Burada da DBM1 modülatör olarak kullanılmıştır. Devrede 11.8072 MHz CW sinyali ses sinyali ile module edilmektedir. DBM1 in IF çıkışında taşıyıcı çift kenarı bastırılmış bir hale dönüşmektedir. Burada kullanılan 56 ohm luk direnç DBM1 im IF çıkış empedansını 56 ohm da sınırlamak için kullanılmaktadır. Bu direnç kullanılmaz ise taşıyıcı bastırması 20 dB daha kötü olacaktır. Bu direnç yardımıyla bastırma seviyesi -40 dB ye kadar ulaşabilmektedir.
4- Taşıyıcı frekansının, kristal filitrenin üst yan bandında olması nedeniyle DBM1 de üretilen çift yan bantlı sinyalin yalnız alt yan bandı bu kristal filitreden geçecektir. Üst yan bant ise bu filitre tarafından tutularak ileri geçirilmeyecektir.
5- Bu alt yan bant sinyali (LSB) ara frekans yükselticisi (IF amplifikatörü) tarafından yükseltilerek 50 ohm yük altında 400mVc-p genliğine erişir.
6- Elde etmek istediğimiz 14 MHz USB sinyalini bu 11.8 MHz deki LSB sinyalden elde etmek için 26 MHz de bir CW sinyali kullanılacaktır. Burada hesaplama şu şekilde yapılır : ” 26 Mhz CW – 11.8 MHz LSB = 14.2 MHz USB ” Burada unutmamamız gereken husus ; eğer mikser iki giriş sinyalinin farkını alacak şekilde çalıştırılırsa USB LSB ye veya LSB USB ye dönüşecektir. Eğer bunun tersi söz konusu ise, yani mikser iki sinyalin toplamını alacak şekilde çalıştırılır ise USB USB olarak LSB de LSB olarak kalacaktır. Bu durumda gereken 26 MHz lik bir osilatör yapmak için elde bulunan bir çok kristal içerisinden seçilen 13.025 MHz lik kristal yardımı ile 13.0119 MHz den 13.0257 MHz e kadar ayarlanabilen bir VXO (kristal kontrollu osilatör) yaparak bir push-pull katlayıcı ile 2 ye katlanır. Bu işlem sonucunda 26.023 den 26.0514 MHz e kadar ayarlanabilen 50 ohm yükte 1.5Vc-p CW sinyal elde edilir. Elde edilen bu sinyal DBM2 nin girişini sürerek sonuçta 14.216 dan 14.2442 MHz e kadar ayarlanabilen USB sinyal elde edilir. (Bu arada Ülkemizde 14 MHz de Türkçe konuşan istasyonların buluşma frekansı olarak kullanılagelen 14.270 – 14.272 MHz arasında bir frekans elde etmek isterseniz kristal frekanslarını ona gore seçmelisiniz.)
7- DBM2 üzerinde 26 MHz CW ve 11.8 MHz LSB sinyali karışınca çıkış portunda 14.2 MHz USB sinyal elde edilmiş oldu. Daha once açıklandığı üzere bu DBM2 nin de giriş portunun IF portundan 10 dB haha fazla sürülmesine özen gösterilmelidir.
8- Bir kez bu 14.2 MHz sandal elde edildikten sonar RF yükseltici yardımı ile yükseltilir. Bu amplifikatörün birinci basamağı A sınıfı çalışan basit bir yükselticidir. İkinci basamakta ise B sınıfı Push-Pull çalışan bir yükseltici kullanılmaktadır. Çıkış yükselticisinin dengeli çalışması için 10D1 güç diyodu kullanarak bias akımı 30 mA de tutulur. Burada 1S1588 ve benzeri silicon küçük sinyal diyotu veya benzerlerini kullanmayınız. Bias diyodundan ne kadar yüksek akım çekilebilirse bias devresi o kadar stabil olmaktadır. T3 trafosu dört telli trafodur. Bunun yerine çift olarak trifiler trafo da kullanılabilir. RF yükseltici önünde 14 MHz lik bir alçak band geçiren filitre yerleştirilmiştir. Bu filitre istenmeyen harmoniklerin RF yükselticiden yayılmasını önler. Bu filitre olmadan cihaz televizyon enterferansına sebep olabilir. Cihazın testten başarı ile çıkması için bu filitre mutlaka kullanılmalıdır.

Tahir DENGİZ
ta2t@antrak.org.tr