Amatör Telsiz İstasyonlarında Elektriki Koruma
Amatör telsiz istasyonlarında elektrik, şimşek ve yıldırım korunması için gerekli önlemler aşağıda sıralanmıştır :
1- İstasyonlardaki tüm cihazların AC besleme hatları bir ana şaltere veya otomatik bir sigortaya bağlanmalıdır.İstasyon ister evde kurulmuş , ister klüp istasyonu olsun bu ana kesici anahtarın yerini evin veya klübün diğer fertleri de bilmelidir.
2- Cihazlardan besleme akımını kesen şalter iki kutuplu olmalıdır..Her anahtarın cihaz tarafında uygun amperajlı sigorta kullanılmalıdır..Sigorta değiştirirken daima önce şalter kapatılmalıdır..
3- Tüm cihazlar güvenli bir toprak hattına uygun bir şekilde bağlanmalıdır..
4- 500 V'dan yüksek voltajların bulunduğu tüm enstalasyon hatları kifayetli bir şekilde izole edilmelidir.Terminaller uygun usullerle korunmalıdır..
5- 100 V rms değerin üzerindeki voltajlarla çalışan trafoların 1.nci 2.nci devreler arası bir iletgen tabaka ile birbirinden izole edilmiş olmalıdır..Trafoları kendiniz elle sarıyorsanız bu izolasyonu muhakkak yapınız..
6- Besleme adaptörlerindeki .01 mikrofarat 'dan daha büyük kapasitörler sızdırma dirençleri ile (Bleeder resistor) devamlı olarak kısa devre halinde olmalıdırlar.1/C megohms değeri önerilmektedir..Yedekteki kağıt veya yağlı filtre kapasitörleri statik elektrik şarjından korunmak için terminalleri kısa devre edilmiş olarak muhafaza edilmelidirler..
7- Cihazlarda akım olduğunu gösterir ekran lambaları bulunmalıdır ve gerek çalışmalarda gerekse test esnasında net bir şekilde görünmelidir..Arızalı ekran ampulleri hemen değiştirilmelidir..Gazlı neon ampullere filamanlı ampullerden daha çok güvenilmektedir..
8- Metal kutu içine alınmış cihazların kapağı açıldığı takdirde cereyan kesme devresini aktive edecek mikrosüviçler takılmış olmalıdır ve bu devrenin çalışır durumda olduğu periyodik olarak muhakkak kontrol edilmelidir..
9- Test probları ve test lambalarının kabloları ve kendileri izoleli olmalıdır..
10- Nemli satıhlarda çalışırken bu satıhların üstü cihazları koymadan önce lastik bir örtü ile örtülmeli ve cihazlar bu örtünün üstüne yerleştirilmelidir..
11- Cihazlar da herhangi bir ayar işlemi yapılacaksa cihazın cereyanı kesilmelidir, eğer ayar cihaz çalışırken yapılacaksa ayarı bir elinizle yaparken diğer eliniz cebinizde olmalıdır..Çalışmakta olan cihazlarda hiçbir zaman iki el ile çalışmayınız..Ayar yaparken alet kullanılacaksa daima izoleli alet kullanın..
12- Canlı cihazlarda çalışma yaparken kulaklık takmayınız..
13- Mikrofon ve maniplelerin metal kısımlarının şasi bağlantılarının sağlam yapıldığından emin olmalısınız..
14- Yüksek voltaj devrelerinde kullandığınız ölçü aletlerinin sıfırlama ayar vidaları metal olmamalıdır..Panel dışına çıkan canlı şaftlara dokunmamaya dikkat etmelisiniz..Bunlara daima plastik koruyucular takılı olmalıdır.. Ölçü aletlerinde kullanılan plastik düğmelerin ise metal sıkıştırma vidalarına dikkat etmelisiniz..
15- Hiçbir durumda antenleri şehir cereyan hatlarına veya yüksek voltaj kaynağına bağlamayınız..Besleme hatları bir kapasite ile bağlanıyorsa diğer tarafta yüksek voltaj olması ihtimali çok fazladır bu gibi durumlarda alçak rezistanslı bir toprak bağlantısı sağlanmış olmalıdır (RF şok bağlantısı)..
16- Günümüzde bir çok apartmanda su şebekesinden apartmana su taşıyan borular plastikten yapılmıştır..Böyle bir durumda evdeki su borularına topraklama yapmayınız..Elektriki şokları önleyen hatlar genel olarak DC topraklama olarak adlandırılmakta ve 2 ila 3 mm lik bakır telle iyi bir toprak irtibatına bağlanması yeterli olmaktadır..Ancak RF toprağı için alçak rezistanslı hatlarla toprağa bağlantı yapılmalıdır..Bunun için kullanılmayan eski koaks kablo şildleri uygun olacaktır..Ancak bir çok radyo istasyonunda bu iki hat ayni topraklama sistemine bağlı olabilmektedir..
17- İyi bir topraklama için 2 ila 3 metre uzunluğunda 1.5 – 2 cm kalınlığında bakır kaplı çelik çubuk toprağa gömülerek güvenilir bir toprak yapmak mümkündür..Böyle bir çubuk bulunmadığı durumlarda bakır boru kullanılabilir..
18- Anten kulesi kullanılıyorsa kule çok iyi bir şekilde topraklanmalıdır..Ayrıca besleme hattı olarak çift nakilli kablo (300 Ohmluk) kullanılıyorsa bu kablonun radyo odasına girmeden önce uygun bir yere yerleştirilmiş bir mermer levha üzerinde monte edilecek
Yıldırım tutucularla ( Lightning Arresters) hat boyunca oluşacak statik elektriği toprağa taşıyacak yolu hazırlamak gerekir..
Evlerimizdeki radyo cihazları için hazırlanmış Yıldırım tutucuları benim gibi yaşı kemale ermiş arkadaşların hatırlayacağı üzere, eskiden çatıda iki direk arasına gerilmiş radyo antenlerinden aşağı gelen kablo, yukarı ve aşağı olmak üzere iki hareketli ve elle kumanda edilen radyonun yanına duvara monte edilmiş küçük bir şaltere gelir ve ortasındaki uzun kol yukarı pozisyona yerleştirildiğinde anten radyoya bağlanmış olur, aşağı pozisyona alındığında anten toprağa verilmiş olurdu..Ayrıca ortadaki metal parçasının alt ucu testere ağzı gibi çıkıntılı yapılmış ve bunlarda alttaki toprak ucunun yukarı doğru bakan destere dişli çıkıntılarına belli bir mesafede yerleştirilmiş böylece statik elektriğin toprağa deşarjı için bir yol hazırlanmış ve radyolar korunmaya alınmıştı..Buna benzer bir deşarj tırnakları sistemi hazırlanabilir ..Daha da iyisi arabalarımızda marş motorlarını harekete geçiren 12 voltluk röleler, topraklama için dışarıdaki bir kutunun içine monte edilebilir..Böylece şimşek ve yıldırımlı havalarda röleye radyo odasından bir anahtar vasıtasıyle 12 volt tatbik ederek antenin dışardaki veya içerdeki toprağa bağlanması temin edilebilir.
Radyo amatörünün yaratıcılığı ile bu konuda daha da uygun ve pratik yollar bulacağına eminim..
19- Yıldırımdan korunamazsınız ancak yolunu değiştirmek için gerekli tedbirleri alabilirsiniz..Bunun için oldukça pahalı kalın bakır şeritlerle yapılmış toprak irtibatları döşemeniz ve bu hatlardaki ohmik değerin sıfıra çok yakın olması gereklidir.Ayrıca bu değerin elde edilmesi için şalumalı kaynak gerekecektir.. Bu işler oldukça zor ve pahalı materyallerle çalışma gerektirir..En iyisi ve ucuzu böyle havalarda cihazların anten bağlantılarını cihazlardan ayırmak ve toprağa bağlanmış dişi konnektörlere bağlamaktır..Ana cereyan şalterini de kapatıp TV den güzel belgesel bulup seyretmek en iyisidir..Bunun için gerekli önlemleri daha önceden almalısınız.. AC hatlara MOV denilen metaloksitvaristorlu devreler konularak buradan gelecek elektromanyetikpals( EMP ) ler sebebiyle oluşan ve darbeler halinde ki yüksek voltaj palslerinden bir miktar korunma sağlanabilinir.
AC hatlar için SİOV (Siemens metal-Oxide Varistor) lerin uygun voltaj ve akım karakteristiğinde olanlar AC ana şalterden önce kullanılmalıdır.Bu konu ile ilgili daha detaylı bilgi içeren bir inceleme yazım, ANARAD dergisinin 2001 yılında yayınlanan 2. sayısında "Yıldırım ve EMP" başlığı altında yayınlanmıştı..
Konu ile ilgili sitelerin adreslerini ekliyorum..Bu sitelerde (Surge Varistors) ve (Surge capacitors) ları listeler halinde bulabilirsiniz..
www.hochien.com/varistor-contenthtml
www.nteinc.com/web_pgs/mov.html
EMP'siz ve yıldırımsız sağlık mutluluk dolu güzel günler diliyorum..
27 Şubat 2006 – İZMİR
Özhan ÖNDER (TA3BQ)
ozhano@ttnet.net.tr
