Çözerken Öğrenelim

Radyo amatörlüğü lisans sınavında sorulan elektronik ile ilgili soruların pek çok örneği, Antrak el kitabında yıllardır yer almaktadır. Bu kitapta soruların cevap anahtarları da vardır. Burada bu teknik sorulardan bir bölümünün çözümlerini bulacaksınız.

1) Yukarıdaki şekilde A ucundaki empedans kaç ohm’dur?

a) Sıfır b)50 c) 150 d) sonsuz

Çözüm: Dikkat edilirse sorudaki iletim hattının boyu çeyrek dalga boyundadır. Radyo amatörlerinin yaygın olarak kullandığı bir tertip olan ¼ dalga iletim hattı ilginç özelliklere sahiptir. Bu nedenle de “çeyrek dalga transformatörü” diye anılır. (quarter wavelength transformer). En önemli özelliği empedans dönüşümüdür. Bu tertip, hattın çıkıştaki yük direncini, girişteki kaynak direncine uydurmak için kullanılır. Örneğin 25 ohmluk çıkış direncini, 100 ohmluk bir sürücü direncine uydurmak için, 50 ohmluk karakteristik empedansı olan ve kullandığımız frekansta çeyrek dalga uzunluğa sahip bir iletim hattı kullanılır.

Buradaki teknik şöyle formüle edilir :

R_k/Z_o =Z_o/Rç veya Z_o=Ö R_k · Rç

Burada, R_k kaynak tarafındaki sürücü direncinin ; Rç yük direncinin ; Z_o hattın karakteristik empedansının değeridir (W).

Uyum için gereken Z_o hesaplanırken önce uydurulacak iki direnç değeri çarpılır ( R_k · Rç ) sonra çarpımın kare kökü alınır. Sonuç çeyrek dalga transformatörün karakteristik empedans değerini verir (Z_o).

Hattın boyu ise d = v / ( 4 · f ) bağıntısı ile bulunur. (d = hat boyunu m, v = dalganın hızını m/sn, f = frekansı Hz birimiyle ifade eder.)

Örnek olarak yukarıda belirtilen 25 W çıkış direnci ve 100 W kaynak direnci için : R_k · R_ç çarpımı2500, çarpımın kare kökü ise 50 eder. O halde 50 W’luk bir koaksiyel kablo kullanacağız demektir. Eğer 20 MHz’lik bir frekansı iletecek isek, RG58 kablosunu kullanabiliriz. (hem empedansı 50 W ve hem de bu frekansta kaybı çok azdır)

Şimdi gelelim kablo boyunun hesaplanmasına : Teknik tablolarda bu kablo için verilen dielektrik sabiti ve ışık hızı değerleri kullanılarak, iletim hızı yaklaşık olarak 200 000 Km/sn olarak bulunur. d = v / ( 4 · f ) bağıntısına göre d=200 000 000 / ( 4 x 20 000 000 ) = 2.5 m kablo boyu çıkar. ( Bir kablonun iletim hızının hesabını sırası geldikçe, başka bir yazıda göreceğiz. )

Bu düzenek aynı zamanda kısa devreyi açık devreye veya açık devreyi kısa devreye dönüştürebilir. Sorudaki hattın çıkışı kısa devre olduğunu göre girişi ucu açık devre olacaktır.( hattın boyunun çeyrek dalga olduğu frekanslar için ) Böylece “A” ucundaki empedans, kullanılan frekans için sonsuz değerini alır. (d cevabı)

2) Girişine 10 kilohertz frekansında bir sinyal verilen bir frekans katlayıcıdan 120 Kilohertzlik bir çıkış isteniyorsa, aşağıdaki devrelerden hangisine ihtiyaç duyulur?

a) Frekans dörtleyici

b) Bir frekans dörtleyici ve bir frekans ikileyici

c) Bir frekans üçleyici ve bir frekans ikileyici

d) Bir frekans dörtleyici ve bir frekans üçleyici

Çözüm : sorunun cevabı için öncelikle çıkış frekansının giriş frekansına oranı hesaplanır. Burada fo / fg =120 KHz /10 KHz = 12 veriliyor. Bu oranını elde edebilecek çarpım 3 ve 4 sayılarıdır (12=3 x 4). Bu çarpanlar elektronikte frekans üçleme ve frekans dörtleme şeklinde kullanılır ki cevap da “d” olmaktadır.

3) 7000 – 7100 kHz Frekans bandı aşağıda yazılı bantlardan hangisinin içerisindedir?

a) MF b) HF c) UHF d) VHF

Çözüm : sorunun cevabı matematiksel çözüm gerektirmiyor. Frekans bandı ile ilgili bilgilerden HF olarak cevaplandırılır. (B seçeneği)

4) Bir süperheterodin alıcı 880 kHz’e ayarlanmıştır. Alıcının ara frekansı 455 kHz olduğuna göre lokal osilatör frekansı aşağıdakilerden hangisidir?

a) 1335 kHz b) 1790 kHz c) 2000 kHz d) 880 kHz

Çözüm : süperheterodin alıcılarda osilatör frekansı, alış frekansı ile ara frekansın toplamı olan değere ayarlanır. “a” şıkkındaki 880 + 455 = 1335 kHz doğru cevaptır.

Temel Yaşar METİN
TB2CBB