VHF Quad Anten ile Dandik Yön Kestirme Purocesi

VHF Quad Anten ile verici kaynağı bulmak

Bundan 18 yıl kadar önce beni QUAD antenle tanıştıran
TA2P – Tunç Gündoğdu’ya ve sistemin bizim eve montajı
sırasında yardımlarını esirgemeyen TA2T – Tahir Dengiz’e
teşekkür ederek.

Diyelim ki, 144-146 MHz. arası amatör VHF frekanslarında yayın yapan bir telsiz istasyonunun yerini merak ediyorsunuz. Nedir bunun teknik çözümü..?

Telsiz Kanunu’nun yürürlüğe girmesini takip eden ilk yıllarda “CB” (Halk Bandı) görüşmeleri, karşılıklı saygı ve disiplin anlayışı içinde yürütülürdü, yıllar geçtikçe karşılıklı saygı ve disiplin bozuldu. CB kanalları, küfürlü konuşan magandalarla, seviyesiz tüccarlarla,  karşı cinsten veya aynı cinsten müşteri arayan profesyonel muhabbet uzmanlarıyla doldu .

TGM (Telsiz Genel Müdürlüğü) sınavına girerek Amatör Telsiz Operatörü yetkisi kazanan amatör istasyonlar, CB kanallarında yaşanan kirlilikten bıkmış oldukları için, 144-146 MHz. amatör frekanslara geçtiklerine çok sevindiler. Ne var ki, aradan geçen zaman içinde amatör frekanslar da “dübbar” (ayılar/magandalar) tarafından yaratılan kirlilikle dolup taşmaya başladı. Bu süreç içinde, amatör telsiz işletim kurallarına saygı gösteren ciddi istasyonlar da, “kim ulan abuk-subuk konuşan bu ayı?” diye özetlenebilecek öfkeli bir merak duymaya başladılar. Aşağıda inceleyeceğiniz Dandik DF (Direction Finding) projesi, böyle bir ihtiyaca cevap vermek amacıyla tasarlandı ve başarıyla denendi.

Haksızlık etmeyelim. Aynı yıllarda, TGM’nin çuvalla para ödeyerek yurt dışından getirtmiş olduğu seyyar DF araçları da mevcuttu ama bugüne kadar bu araçların herhangi bir işe yaradığına ben tanık olmadım. Her neyse, konuyu dağıtmayalım. Belki o günlerdeki komik olayları ve acemilikleri yaşamış olan başka arkadaşlarımız anılarını yazar da öğrenmiş oluruz.

Nereden yayın yaptığını merak ettiğimiz bir VHF istasyonun yerini saptamak için hangi chazlara ve donanıma ihtiyaç olduğunu özetlersek;

1. Kaliteli bir “tevcihli” yani döndürülerek yönlendirilebilen bir anten gerekiyor.
2. Anteni hangi yöne döndürdüğünüzü anlayabileceğiniz haritalı bir ekran gerekiyor.
3. Antenden gelecek sinyalleri işlemleyecek bir VHF alıcı lazım.
4. Alıcının okuduğu sinyal şiddetini görsel olarak tartabileceğiniz bir “display” gerekiyor.
5. En önemlisi, harita üzerinde DF amaçlı “kestirme” yapacak ikinci bir istasyon lazım.

Bu düzenek içinde yer alan Quad anten ve haritalı mekanizma, evde tasarlandı ve imal edildi. Sistemi tamamlayan elektronik donanım olarak 1950’li yılların ürünü, hurdacıdan bulunup tamir edilen radyo lambalı cihazlardan yararlanıldı. Günümüzde benzer DF amaçlarıyla kullanılabilecek çağdaş teknoloji karşısında çok ilkel kalan sistem, uzun yıllar başarıyla çalıştı ve hassas DF raporları verebildi…

Bu yazıyı, kolay okunabilmesi için mümkün olduğu kadar kısa tuttum. Görsel malzemenin içinde zaten yeterli açıklamaları bulacaksınız…

Döner anten imalatı elbette yetmiyor. Şimdi antenin hangi yöne baktığını hassas bir biçimde gösterecek haritalı bir kadrana ve ibreye ihtiyaç var. Bu amaca yönelik olarak yine hurdacıdan bulunmuş bir radar ekranı kullanıldı. Ekranın altına bir Ankara şehir haritası yapıştırıldı. Daire şeklindeki ekranın merkezinde bizim ev, yani Quad anteni yerleştirdiğimiz nokta olacak şekilde bir makara ve yön tayin ibresi takıldı. Quad anten ve haritalı ekran, makaralar aracılığıyla karşılıklı bağlandı. Böylece, anten ve ibre arasında mekanik bir uyum sağlanmış oldu. Özet olarak, ibreyi harita üzerinde hangi yöne çevirirsen, Quad anten o yöne dönüyor. Quad antenin eleman boyunu, 300 / frekans = dalga boyu şeklinde hesaplayabilirsiniz. Karenin bir kenarı = dalga boyu (lambda) / 4 olmalı. Amatör VHF kanallar için karenin kenar uzunluğu 51 cm. iyidir. Teorik ukalalık gereği olarak reflektörü 52 cm. yapın. Besleme ve reflektör arasındaki mesafe 26 cm. iyidir. Elbette yapacağınız denemeler sonucunda daha hassas boyutlar bulabilirsiniz. Kullanacağınız bakır kablonun çapı da önemlidir. Kablo inceldikçe ayar hassasiyeti ve seçicilik artar. Kablo kalınlaştıkça tolerans çoğalır. 144-146 MHz. arasında dolaşacağınıza göre, kablo çok ince olmasın.

Şimdi iş, izlemek istediğiniz VHF istasyonun sinyalini dinlemeye ve sinyal şiddetini ölçmeye kaldı. Quad anten, RG58 – 50 Ohm kabloyla istasyon odasındaki VHF alıcıya bağlandı ve sesi duyulur oldu. Anten döndürüldükçe, izlenen istasyonun sesi azalıp çoğalıyor. (neden?) çünkü Cubical Quad anten, 144-146 MHz. frekansında optimum rezonansa gelecek boyutta imal edilmiş “tevcihli” yani yön seçebilen bir anten. Antenin yönü istasyona doğru olunca sinyal şiddeti artıyor, antenin kör tarafına dönünce azalıyor.

Resimde gördüğünüz , alt alta yerlestirilmiş VHF / HF alıcı cihazlar ve sinyal şiddetini sinüs eğrisi olarak gösteren “Panoramic Display” cihazı, çok eski model lambalı cihazlar. Bu cihazların marka, model ve özellikleri resimde yazıyor. Bu nedenle yazıyı uzatmıyorum. Benzer bir DF sistemi imal etmek isterseniz, elbette çağdaş cihazlardan yararlanabilirsiniz. İlle de lambalı cihaz kullanılacak diye bir şart yok. Önemli olan, sinyal şiddetini katod tüpünde (veya çok daha çağdaş bir ekranda) gözle izleyebilmek ve sinüs eğrisinin tepe noktasını ve/veya sıfıra yakın en düşük noktasını tesbit edebilmek.

Katod tüpünde gördüğünüz sinüs eğrisinin en yüksek göründüğü durumu, harita üzerindek ibreden görebiliyorsunuz. İzlediğiniz istasyonun yönünü makaralı numeratörden yararlanarak rakam olarak da yazdınız… Bu yönü, şehir haritasına çizgi olarak çizdiğinizde, izlediğiniz VHF istasyonun bu çizgi üzerinde olduğunu rahatlıkla söyleyebilirsiniz. Elbette tam tersine bir değerlendirme de yapılabilir. Katot tüpündeki eğrinin, sıfıra yakın en düşük göründüğü durumu işaretlerseniz, Quad antenin en “kör” açısını buldunuz demektir. Bu kez, izlediğiniz VHF istasyon, ibrenin gösterdiği yöne 90 derece açıda olacaktır. Uzun lafın kısası, her ikisi de aynı kapıya çıkar.

İzlediğiniz istasyonların yönlerini hassas bir biçimde not etmek istiyorsanız, bunun çok basit bir yöntemi var: Anten ile kadran arasında hareket eden gergin ip devresine bir adet makaralı numeratör ekleyin. Bu gibi numeratörler, analog cihazlarda hassasiyet sağlamak amacıyla veya sayaç olarak uzun yıllardan beri kullanılıyor. Yani tasarımlarınızda hassasiyet için ille de dijital sistemler kullanmanız şart değil. Elektronik dünyası ile 21.Yüzyılda tanışmış olan gençler, bu gibi analog çözümlere genellikle gülümseyerek bakmak ve küçümsemek eğilimindedirler. (555’in 5 numaralı sol bacağını 7911’in orta bacağına lehimleyince işlem tamam abi..! )  Yine de, modası geçmiş analog çözümlerle biraz olsun ilgilenmekten kimseye zarar gelmez. Gençlere bile…

Yazıyı bitiriyorum… Herhangi bir VHF istasyonu izleyebilmek ve yerini bulmak için iki adet izleme istasyonu yeterlidir. Her iki istasyonun belirleyeceği çizgiler harita üzerinde kesiştirildiğinde, izlenen istasyonun yeri bulunmuş olur. İzleyen istasyon sayısı üç veya daha fazla olursa, hata payı azalacaktır.

İzlediğiniz istasyonun yerini, küçük bir hata payı ile buldunuz..! Eğer “kim lan bu maganda?” şeklindeki merakınız devam ediyorsa, haritada bulduğunuz yere kadar bir zahmet gidip çatılara bakacaksınız. Apartmanların birinde, çatıya monte edilmiş yakışıklı bir VHF anten gördüğünüz anda işlem tamamdır

Antrak Gazetesi okurlarına hayırlı DF çalışmaları diler, saygılar sunarım. Varsa benzer denemeleriniz, sizler de yazın, gazetede yayımlayalım…

TA2CIP – Ahmet Sönmez – ta2cip@antrak.org.tr (veya) maporg@superonline.com